به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج کرمانشاه، زلزله ۲۱ آبان ۱۳۹۶ دل همه انسان‌ها را به درد آورد و برگی غمبار را به دفتر خاطرات ما ایرانیان افزود "شعار کلیشه‌ای علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد" از زبان همه جاری شد و برای برنامه‌ریزی‌ها در آینده حرف‌ها زده شد.

نگارنده اما روند معکوس در پیش گرفت. از خود پرسید چرا خسارات زلزله این‌قدر زیاد بود؟ چگونه است که در کشور زلزله‌خیزی چون ژاپن زلزله‌های ۸ ریشتری خسارت به بار نمی‌آورند؟ ازآنجایی‌که تخصص من زلزله، عمران و زمین‌شناسی نیست، از دید یک خاک‌شناس به این امر خواهم پرداخت.

 طی بازدید میدانی مشخص شد که خانه‌های ساخته‌شده در مناطق کوهستانی شهرستان‌هایی همچون جوانرود در زلزله آسیب ندیدند. نکته جالب اینکه حتی شیشه‌ها ترک برنداشته بودند. این در حالی بود که خانه‌های ساخته‌شده در دشت‌های شهرستان سرپل ذهاب دچار خسارت صددرصدی شده بودند.

مهدی زارع استاد و مدیر گروه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله بر این اعتقاد است که جانمائی ساختمان‌های مسکونی بر خاک نرم اراضی کشاورزی منطقه سرپل ذهاب، صدمات و خرابی‌های زلزله را تشدید نموده است.

مهدی زارع پس از بازدید از مناطق زلزله‌زده غرب کشور به عوامل متعدد تأثیرگذار در صدمات و خرابی‌های بیشتر در حین زلزله هفت و سه‌دهم ریشتری ازگله و سرپل ذهاب در استان کرمانشاه در آبان ۱۳۹۶ اشاره نمود. وی تأکید داشت که علاوه بر این‌که منطقه در معرض یک زلزله شدید با بزرگی ۷/۳ ریشتر و در نزدیکی پهنه گسلش اصلی قرار داشته، گسترش خسارات باکیفیت بدساخت این بناها نیز مرتبط است.

زارع اضافه نمود: علاوه بر کیفیت بدساخت، گسترش تخریب به محل ساختمان‌ها نیز بستگی دارد. واحدهایی که در سرپل ذهاب آسیب جدی دیده‌اند، بر روی زمین‌های کشاورزی ساخته‌شده‌اند. به نظر او، خاک نرم کشاورزی باعث شده که شدت امواج در سطح زمین بیشتر شده و این بناها خسارت بیشتری را متحمل شوند.

بنابراین تنها نتیجه‌ای که به لحاظ خاک، زمین ریخت، کشاورزی و منابع طبیعی از بازدید میدانی و اظهارات زارع می‌توان داشت آن است که یکی از دلایل تأثیر تشدیدکننده بر روی تخریب پذیری ساختمان‌های مسکونی در سرپل ذهاب، به‌ویژه ساختمان‌های مسکونی مهر، تغییرات بی‌رویه کاربری اراضی کشاورزی و جانمائی غلط ساختمان‌ها بر روی اراضی مستعد کشاورزی بوده است.

زارع تائید نموده است که چون خاک کشاورزی منطقه نرم بوده و ساختمان‌سازی بر روی آن مکان گزینی شده، صدمات و تخریب‌ها بیشتر بوده است. بنابراین تغییرات بی‌رویه کاربری اراضی کشاورزی، علاوه بر آن‌که خاک و زمین ریخت را تخریب نموده و آسیب می‌رساند، کاربری‌های مصنوع و جدید نیز پایدار و مطمئن نخواهند بود.

 لذا اگر در جانمائی سکونتگاه‌ها و ساختمان‌ها با انجمن علوم خاک ایران و نیز کارشناسان علوم خاک کشور مشاوره می‌نمودند، چنین مسائل و خساراتی بر مردم، خاک‌ها و اراضی کشاورزی تحمیل نمی‌گردید. امیدواریم طراحان توسعه شهری و مهندسین ساختمان، درس عبرت بگیرند و از این به بعد برای جانمائی فعالیت‌های مصنوع و شهرک‌سازی، به اراضی مستعد کشاورزی دست‌اندازی نکنند. چون نه تاک ماند و نه تاک‌نشان. در این حادثه تلخ، غمبار و ویرانگر، هزینه و تاوان این بی‌توجهی را مردم شریف غرب و خاک‌های بی‌زبان عرصه‌های کشاورزی سرپل ذهاب پرداخته‌اند.

در ادامه مهتاب افلاکی استادیار زمین‌شناسی متخصص تکتونیک دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان اظهار داشت: اثرات اشاره‌شده در فوق در مباحث زلزله‌شناسی به اثر ساخت گاه معروف است.

او در ادامه توضیح داد که رسوبات سست باعث تشدید امواج زلزله شده و خرابی را بیشتر می‌کند.

افلاکی پس از بازدید مناطق مختلف زلزله‌زده بیان داشت که میزان خرابی ازگله باوجودآنکه کانون زلزله بود کمتر از دشت سرپل ذهاب بود.

حسین محمدی عضو هیئت‌علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران نیز اعلام کرد: به نظر می‌رسد با دور شدن از دامنه کوه‌ها دانه‌بندی خاک ریزتر و عمق خاک افزایش و به‌تبع آن مقاومت مکانیکی خاک کاهش می‌یابد. یکی از دلایل نشست و گسست بیشتر خاک و پی در دشت‌ها همین مسئله است.

سخن آخر اینکه در دهه خاک قرار داریم که تنها دو سال از آن سپری‌شده است. وقت کم است و کار بسیار. اما در این خصوص، امید می‌رود که مقامات مسئول در امور شهرسازی و توسعه روستایی نه‌تنها در ساخت خانه برای زلزله‌زدگان ‌که در آینده نیز مرحله تعیین کلاس اراضی، که از تخصص خاک‌شناسان است، را در فرآیند ساخت واحدهای مسکونی لحاظ کنند. به نظر می‌رسد صدور این مجوز خسارات ناشی از زلزله به دلیل جانمائی اشتباه را به حداقل خواهد رسانید.