در پی توصیه روز گذشته رهبر معظم انقلاب به دعا کردن در روز عرفه، مرتضی نجفی قدسی  کارشناس مذهبی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج به تبیین جایگاه عرفات و اهمیت معرفت‌افزایی در این روز پرداخت.

وی با اشاره به اینکه «عرفات» جمع «عرفه» و به معنای شناخت و معرفت الهی است، افزود: روز عرفه، روز عرفان و تقرب به پروردگار و فرصتی ناب برای آمرزش و بازگشت به سوی خداوند است. در روایات آمده است: اگر کسی در ماه مبارک رمضان آمرزیده نشد، فرصت دیگری ندارد مگر روز عرفه، تا در این روز بخشیده شود.

نجفی قدسی بیان کرد: سرزمین عرفات که در ۲۱ کیلومتری مکه مکرمه واقع شده، از مقدس‌ترین مکان‌هاست و محل توبه حضرت آدم (ع) در روز عرفه بوده است؛ جایی که خداوند کلماتی به او آموخت و به واسطه‌ی آن کلمات، توبه‌اش پذیرفته شد: «فَتَلَقَّى‌ آدَمُ‌ مِنْ‌ رَبِّهِ‌ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ». بنا بر برخی روایات، این کلمات، اسامی پنج تن آل عبا (علیهم‌السلام) بوده است.

وی خاطرنشان کرد: وقوف در عرفات آغاز مناسک حج محسوب می‌شود و حاجیان از ظهر روز نهم ذی‌الحجه تا غروب آن باید در صحرای عرفات حضور داشته باشند. در قرآن آمده است: «فَإِذا أَفَضْتُمْ‌ مِنْ‌ عَرَفاتٍ‌ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ».

وی با اشاره به اینکه سرزمین عرفات در ارتفاع حدود ۲۵۰ متری از سطح دریا قرار داشته و دارای تپه‌ای به نام جبل‌الرحمه است، تصریح کرد: بسیاری از انبیاء و اولیای الهی در این سرزمین به عبادت خداوند پرداخته‌اند.

نجفی قدسی همچنین به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و گفت: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، روز گذشته در مراسم بزرگداشت سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، روز عرفه را بهار دعا خواندند و جوانان را به دعا در این روز فراخواندند. ایشان در بیانی دیگر فرمودند: «روز عرفه را قدر بدانید. از ظهر تا غروب، لحظه‌لحظه‌ی این ساعات مثل اکسیر حائز اهمیت است. اینها را با غفلت نگذرانید. دعای عرفه امام حسین (ع) و دعای امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه از نمونه‌های بارز مناجات خالصانه در این روز است».

این کارشناس مذهبی یادآور شد: دعا و شب‌زنده‌داری در شب عرفه نیز بسیار مورد تأکید قرار گرفته و در روایات آمده است که معادل ۱۷۰ سال عبادت است. از این رو، شب عرفه همچون شب قدر باید گرامی داشته شود.

وی در ادامه افزود: فرصت‌هایی همچون عرفه، سالی یک‌بار پدید می‌آیند و باید با انابه و توجه به درگاه الهی، خود را در معرض رحمت واسعه‌ی پروردگار قرار داد. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «أَنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أَیَّامِ دَهْرِکُمْ‌ نَفَحَاتٍ‌ أَلَا فَتَعَرَّضُوا لَهَا». یعنی در روزگار شما نسیم‌هایی از رحمت الهی می‌وزد، مبادا از آن رویگردان شوید.

نجفی قدسی تأکید کرد: استغفار باید در برنامه روزانه هر مؤمنی باشد؛ چنان‌که پیامبر (ص) حداقل روزی هفتاد مرتبه استغفار می‌کردند. قرآن نیز تأکید کرده است: «وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ...»، که نشان‌دهنده‌ی آثار مادی و معنوی استغفار در زندگی انسان است.

وی گفت: اهمیت روز عرفه در آن است که فرصت دعا فراهم شده و وعده‌ی استجابت داده شده است. رحمت واسعه‌ی الهی در این روز فراگیر است و می‌توان گذشته را جبران و به درگاه الهی تقرب یافت، مبادا از درک روز عرفه غافل شویم.

اعمال روز عرفه از مهم‌ترین و پرفضیلت‌ترین اعمال عبادی سال  چه برای حاجیانی که در صحرای عرفات حضور دارند و چه برای سایر مسلمانان در سراسر جهان است. 

 اعمال مخصوص روز عرفه

۱. غسل

غسل در روز عرفه مستحب مؤکد است. بهتر است قبل از زوال ظهر (قبل از اذان ظهر) انجام شود.

۲. نماز

نماز مخصوصی برای این روز وارد شده است:

دو رکعت نماز، مانند نماز صبح، و پس از آن خواندن دعای مخصوص عرفه. (برخی علما آن را پیش از دعا، و برخی پس از دعا توصیه کرده‌اند.)

۳. اقامه نماز ظهر و عصر با جماعت (در صورت امکان)

در صورت امکان، اقامه نماز ظهر و عصر به جماعت بسیار سفارش شده، به‌ویژه در حرم‌ها یا اماکن مقدس.

۴. رو به قبله بودن، خشوع، حضور قلب و گریه در وقت دعا

این حالت‌ها سبب قبولی بیشتر دعا و افزایش تأثیرات معنوی عرفه می‌شود.

۵. دعای امام حسین (ع) در روز عرفه

دعای عرفه امام حسین (علیه‌السلام) یکی از عظیم‌ترین متون عرفانی شیعه است و خواندن آن در این روز بسیار سفارش شده است.

این دعا شامل فرازهایی در شناخت خداوند، آفرینش انسان، نعمات الهی، توبه، خضوع، عشق و ایمان است. بهتر است با تأمل و تدبر خوانده شود.

۶. دعای امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه (دعای ۴۷)

این دعا نیز از مضامین بلند عرفانی و معرفتی برخوردار است و توصیه شده با توجه خوانده شود.

۷. دعای چهل‌و‌پنجم صحیفه سجادیه

که در آن امام سجاد (ع) برای روز عرفه دعا کرده‌اند و مضامین توحیدی و عرفانی دارد.

۸. اقرار به گناهان و طلب بخشش

در این روز بهتر است با اعتراف به کوتاهی‌ها و گناهان، توبه کرده و از خداوند طلب مغفرت و رحمت کنیم. ذکر "استغفرالله ربی و اتوب الیه" به صورت مکرر توصیه شده است.

۹. خواندن زیارت امام حسین (ع)

از اعمال بسیار پرفضیلت روز عرفه است. در روایات آمده است:

«خداوند ابتدا به زائران امام حسین (ع) نظر می‌افکند و سپس به حاجیان عرفات.»

۱۰. قرائت قرآن

خصوصاً سوره‌هایی همچون:

سوره واقعه

سوره الرحمن

سوره توحید

سوره حمد و آیة‌الکرسی (مکرر)

۱۱. ذکر صلوات، تهلیل، تسبیح و تکبیر

ذکرهای زیر با نیت تقرب، بسیار مستحب است:

لا إلهَ إلاّ اللّه

سبحان اللّه

اللّه اکبر

الحمد للّه

صلوات بر محمد و آل محمد

۱۲. صدقه دادن

صدقه در این روز، به نیت سلامتی، بخشایش و توفیق بندگی بسیار مورد تأکید است.

۱۳. خواندن دعای مخصوص روز عرفه از «مفاتیح‌الجنان»

در مفاتیح‌الجنان دعایی با عنوان دعای روز عرفه (غیر از دعای امام حسین ع) آمده است که از امام صادق (ع) نقل شده و شامل ستایش خدا، توبه، دعا برای مؤمنان و حاجات است.

۱۴. طلب دعا برای دیگران

در روایات آمده است کسی که در روز عرفه برای دیگران دعا کند، فرشتگان برای او دعا خواهند کرد. دعا برای والدین، مؤمنان، دوستان و اهل قبور از اعمال ارزشمند این روز است.