به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، مثل اینکه قرار است هر سال چشم مردم پایتخت به آلاینده جدیدی آشنا شود. بعد از دو سالی که "ازن" در تابستان ها به یکی از مهمترین آلاینده های خطرناک تهران بدل شد و تاکنون هم دلیل قطعی افزایش آن مشخص نشده، حالا گوگرد به شکل عجیب و غریبی در هوای تهران افزایش یافته است. آنهم در شرایطی که به خاطر تعطیلی مدارس و اعمال محدودیت ها، انتظار می رفت که هوای تهران حداقل امسال روزهای چندان آلوده ای را تجربه نکند. اما ماجرا زمانی به چالشی جدی بدل شد که به یکباره صحبت‌های دی ماه سال گذشته عیسی کلانتری – رییس سازمان حفاظت محیط زیست – است چند هفته قبل به شکل عجیبی در شبکه‌های اجتماعی دوباره سر درآورد. او با اشاره به ممنوعیت مصرف مازوت توسط نیروگاه‌ها گفت: واقعیت این است که تحریم‌ها باعث شده تا وزارت نفت نتواند مازوت تولیدی خود را صادر کند. برای همین انبار پالایشگاه‌ها پر از مازوت شده اند و بنابراین به ناچار نیروگاه‌ها دوباره به مازوت سوزاندن روی آورده اند و گرفتار آلودگی هوا  شدیم.

این سخنان در کنار آلودگی شدید هوای تهران و البته اظهارات مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران باعث شد تا به یکباره  جریان پیچیده ای در مورد " مازت" و استفاده از آن به راه بیافتاد. شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد که داده های این شرکت نشان می‌دهد که غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد که ارتباط مستقیمی با مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع دارد طی ۲ ماه اخیر در ایستگاه‌های جنوب غرب و جنوب تهران افزایش یافته و در برخی موارد حتی به مرز خطرناکی رسیده است.  

این شرایط باعث شد که چند روز پیش زهرا نژادبهرام – عضو هیات رییسه شورای شهر تهران – و سید آرش حسینی میلانی رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران از وضعیت آلودگی هوای تهران با وجود محدودیت‌های رفت و آمد و تعطیلی برخی مشاغل گلایه کنند. زهرا نژادبهرام در جلسه شورای شهر تهران ضمن اشاره به صحبت‌های عیسی کلانتری – رئیس سازمان حفاظت محیط زیست – درباره تاثیر تحریم‌های بین‌المللی بر سوزاندن سوخت مازوت در نیروگاه‌ها، یکی از دلایل آلودگی هوای تهران را استفاده از این سوخت در صنایع و نیروگاه‌ها ذکر و تاکید کرده بود که با چه تدبیری به جای ساخت و ایجاد انبارهای جدید برای نگهداری مازوت، از ریه‌های شهروندان به‌عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود؟

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که سازمان حفاظت محیط‌ زیست به‌عنوان دستگاه ناظر این موضوع را تایید نکرده است. محمد رستگاری معاون نظارت و پایش اداره کل محیط‌ زیست استان تهران پیش از این در گفت و گویی گفته بود که تاکنون هیچ یک از واحدهای صنعتی و نیروگاه‌هایی که روی آلودگی شهر تهران تاثیر می‌گذارند سوخت مازوت مصرف نکرده‌اند.

علاوه بر محیط‌ زیست، شرکت ملی گاز ایران نیز تا همین چند روز قبل تاکید می کرد که هنوز از «مازوت» در اطراف تهران و اصفهان و کلان شهرهای دیگر استفاده نمی‌شود و نمی‌توان آلودگی‌ هوا طی روزهای اخیر را به این مساله ارتباط داد.

بر اساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران طی چند ماه اخیر و به‌ویژه طی آذر ماه غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد در برخی از ایستگاه‌های شهر تهران افزایش قابل توجهی داشته و حتی در برخی موارد بسیار بالاتر از حد مجاز قرار گرفته است. ایستگاه‌هایی که موارد عبور از حد مجاز را داشته‌اند بیشتر ایستگاه‌های واقع در جنوب غرب و جنوب تهران بوده‌اند.

همین گزارش ها اما باعث شد تا در نهایت با وجود انکار سازمان های مختللف در مورد عدم مصرف مازوت در نیروگاه ها کارگروه کاهش آلودگی هوا در تاریخ ۱۳ مهر ماه امسال مقرر کند که مکاتبات لازم برای تامین سوخت گاز طبیعی برای صنایع بزرگ و نیروگاه‌ها در شش ماه دوم سال صورت پذیرد!

این مایع سیاه

مازوت یک اصطلاح روسی است که برای سنگین‌ترین بخش های نفت خام که بعد از پالایش و گرفتن مشتقات نفت خام در پالایشگاه باقی می ماند به کار می رود. در اصطلاح بازاری به مازوت  نفت کوره و نفت سیاه هم می گویند ولی در کل در دسته سوخت های صنعتی سنگین قرار می گیرد و البته سوختن آن آلودگی بسیار زیادی هم تولید می کند. این نفت که ارزش بسیار کمی دارد تا پیش از این بیشتر برای سوخت نیروگاه ها، کوره های آجرپزی، کارخانه های صنعتی، کشتی های بزرگ، ماشین آلات سنگین، دیزل های ثابت، متحرک و... به کار می رفت اما به دلیل آلایندگی بالایی که این سوخت دارد، در بسیاری از کشورها استفاده از مازوت به عنوان سوخت ممنوع شده ضمن آنکه سازمان جهانی ( IMO نهاد بین‌المللی کشتیرانی)   استفاده از مازوت را برای کشتی‌ها در آب‌های بین‌المللی ممنوع کرد.

وجه اقتصادی

تعداد تولید کنندگان مازوت به دلیل ارزش پایین آن در جهان بسیار کم است. در این میان اما ایران و روسیه از بزرگ ترین تولید کننده های این فراورده نفتی در جهان محسوب می شوند. بر اساس آمارهای رسمی وزارت نفت ایران، در سال ۹۷ پالایشگاه‌های ایران روی هم رفته روزانه یک میلیون و ۷۳۶ هزار بشکه نفت خام و حدود ۳۳۵ هزار بشکه میعانات گازی دریافت کرده اند، اما به دلیل داشتن فناوری پایین و قدیمی پالایشگاه‌ها، ۳۰ درصد نفت خام تبدیل به نفت کوره (مازوت) شده است که نه تنها ارزش بسیار نازلی در مقابل بنزین یا گازوئیل دارد، بلکه میزان غلظت گوگرد آن بسیار بالاست. این درحالی است که عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی هم میزان تولید مازوت در کشور را سالانه حدود ۳۰ میلیون تن اعلام کرده است.  به بیانی میزان تولید کشور حدود ۱۲ تا ۱۵ برابر میزان صادرات مازوت است. از سویی به خاطر قیمت پایین این محصول ( حدود ۳ دلار به ازای هر بشکه)، از آن به عنوان قاتل پالایشگاه ها یاد می شود. چرا که ارزش محصولات تولیدی این پالایشگاه حتی کمتر از نفت خام است. اما پالایشگاه های ما به خاطر دلایل مختلفی مانند: فرسودگی پالایشگاه ها، تامین نشدن منابع مالی برای به روز رسانی فناوری، تحریم ها، قیمت پایین بنزین و همچنین خصوصی سازی نامناسب همچنان مجبور به تولید این محصول هستند.

شاید برای همین هم بود که در سال ۹۳ در بند ۵٩ سیاست های اصلاح انرژی، دولت وزارت نفت را مکلف کرد که سالانه ۲ درصد مازوت را کاهش  دهد.  بعد از این ماجرا مدیر عامل  وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، در سال ۹۵ هم گفته بود که طبق چشم انداز باید تولید مازوت در پالایشگاه های کشور به کمتر از ۱۰ درصد برسد. این در حالی است که با گذشت چهار سال از این وعده، آمارها نشان می دهد که تغییر محسوسی در کاهش تولید مازوت در پالایشگاه های کشور صورت نگرفته است و حجم آن ۳۰ درصد است.

بیشتر بخوانید:

مسئولان در آلودگی هوای تهران گم شده اند/آلودگی هر روز بیشتر از روزهای قبل تهران را در خود می بلعد!

ریه‌ های انبار شده از مازوت 

اما همانطور که گفته شد افزایش آلودگی هوا و پررنگتر شدن نقش گوگرد در آن اعضای شورای شهر را نیز وادار به واکنش کرد. زهرا نژاد بهرام درهمین زمینه گفت: جای سوال دارد که سازمان محیط زیست که هیچوقت پاسخگو نیست و به تذکرات نماینده‌های مردم در تهران هیچوقت پاسخ نداده، این توقع وجود دارد به انتظار از مردم پایان دهند و انتظار از خودشان را رقم بزنند.

نژادبهرام افزود: علی رغم تعطیلی دانشگاه ها، مدارس، آموزشگاه‌ها، همایش‌ها، سینماها و فعالیت‌های هنری و محدود بودن فعالیت بسیاری از اصناف و رسته‌های فعالیتی در سطح پایتخت، امسال نیز شاهد آلودگی هوا هستیم.

او گفت: در حالی که هر ساله تمرکز بر سهم ۸۰ درصدی منابع آلاینده متحرک و خودروها در بروز آلودگی هوا، بر ضرورت چاره‌اندیشی برای غلبه بر این موضوع بود، شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های جدی زمینه کاهش قابل توجه تردد و عبور و مرور را فراهم آورد. اما مشاهده می‌شود که کماکان با شرایط نامطلوب آب و هوایی از نظر ذرات معلق در هوا و بروز خطرات جدی برای شهروندان مواجه هستیم.

عضو شورای شهر تهران افزود: این در حالی است که معاون محترم ریس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست کشور می‌گویند چون ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده و به واسطه تحریم‌های بین المللی کسی خریدارشان نیست، مجبور هستیم تن بدهیم این مازوت‌ها را در شهرها بسوزانند. نکته قابل توجه دیگر آنکه خودِ ایشان اعلام نموده‌اند: آلایندگی ناشی از مازوت میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را تا ۶ برابر افزایش می‌دهد.

نژادبهرام تاکید کرد: در چنین شرایطی این پرسش مطرح می‌شود که با چه تدبیری به جای ساخت و ایجاد انبارهای جدید برای نگهداری مازوت، از ریه‌های شهروندان به عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود؟! اینجانب به عنوان نماینده مردم پایتخت، از وزیر نیرو و رئیس سازمان محیط زیست تقاضا می‌کنم، با توجه به اهمیت فوق العاده بالای امر صیانت و حفاظت حداکثری از سلامت مردم، هرچه سریعتر نسبت به این موضوع چاره اندیشی عاجل کرده و نسبت به رفع مسئله اقدام نمایند.

فریاد محیط زیستی ها

این وضعیت حتی داد فعالان محیط زیست را نیز به هوا بلند کرده است. محمد درویش فعال و پژوهشگر محیط‌زیست در رابطه با معضل آلودگی هوا در پایتخت گفت: آلایندگی ناشی از مازوت میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را تا ۶ برابر افزایش می‌دهد؛ این حرف را رئیس سازمان محیط‌زیست، معاون رئیس‌جمهور بیان می‌کند. یک فرد عادی نیست. ایشان براساس پژوهش‌ها و گزارش‌هایی که انجام شده این حرف را بیان می‌کند. ستاد ملی کرونا که شعار شکست کرونا را دارد، چرا نسبت به این مساله بی‌تفاوت است؟ یا باید اعلام کند حرف کلانتری مستند علمی ندارد یا اگر دارد آن هم باید فشار بیاورد. الان ستاد ملی کرونا حرف آخر را می‌زند. می‌تواند به رئیس‌جمهور بگوید که به مجلس نروید برای اینکه لایحه بودجه را بدهید. از این قدرت استفاده کنند و اجازه ندهند این مازوت‌ها وارد نیروگاه‌ها شوند و چنین فاجعه‌ای را به بار بیاورند.

وی ادامه داد: نکته مهم‌تری که آقای کلانتری در حرف‌های خود بیان کرد این بود که چون ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده و کسی خریدارشان نیست، مجبور هستیم تن بدهیم این مازوت‌ها را در شهرها بسوزانند. به جای اینکه تن به این بدهیم که انبارهایی را بسازیم برای اینکه مازوت‌های اضافه را آنجا نگهداری کنیم، از ریه‌های مردم خود به‌عنوان انبار استفاده می‌کنیم. این واقعا وحشتناک است. مرگ یک انسان، هزینه‌های درمانی که بر دوش ملت و دولت تحمیل می‌شود، تخت‌های بیمارستانی و خستگی نیروهای امدادی و مداوای هموطنانی که دچار کرونا شده‌اند، هزینه‌های اینها را حساب کنید آیا بیشتر از هزینه‌های تحمیل‌شده به پالایشگاه‌ها برای ساختن چند انبار ذخیره جدید برای مازوت نیست؟ واقعا این را به هر کسی بگویید که قدری حساب دودوتا چهار تا بداند از منظر اقتصادی، بهترین کار را این می‌داند که انبارهای ذخیره بیشتری بسازیم تا اینکه بخواهیم این را روی دوش ملت بگذاریم، افسردگی‌ها را بیشتر کنیم و چنین فضایی را ایجاد کنیم.

فعال و پژوهشگر محیط‌زیست اظهار داشت: من این حرف را که پول وجود ندارد و چون پول وجود ندارد این وضعیت را داریم، قبول ندارم چون اگر پول وجود ندارد چگونه الان ۳۰ هزار میلیارد تومان برای اینکه طرح انتقال آب خزر انجام شود، تامین شد؟ چگونه ۲۱۰ هزار میلیارد تومان سرمایه وجود دارد و طرح انتقال آب به خراسان را اجرا می‌کنند؟ میلیاردها تومان هزینه‌هایی که انجام می‌شود و در ردیف بودجه امسال هم شاهد هستیم. پول هست و شرکت نفت و پالایشگاه‌ها که خود تولیدکننده پول هستند به‌راحتی می‌توانستند این مشکل را مدیریت کنند و اجازه ندهند این اتفاق رخ بدهد.

وی افزود: نکته غم‌انگیزتر ماجرا این انفعال و بی‌تفاوتی حاکم بر همه ماست؛ از رسانه‌ها تا مجلس و مردم و... است. دود و آلودگی‌ها زندگی مردم را متاثر می‌کند. چرا هیچ صدایی در مجلس برای این ماجرا بلند نمی‌شود؟ واقعا تعجب می‌کنم برخی بحث‌هایی که در مجلس می‌شود اصلا شأنیت و اولویت ندارد نسبت به اتفاقاتی که با جان مردم بازی می‌کند و اینها نشان‌دهنده این است که خیلی‌ها اشتباهی در جاهایی قرار گرفتند که متاسفانه سزاوار آن نبودند. این جو بی‌تفاوتی که در جامعه ایجاد شده که برای مردم هیچ چیزی مهم نیست، از همه‌چیز خطرناک‌تر است. کلانتری می‌گوید نمی‌شود مردم را از خودروها جدا کرد. کلانتری به‌جای اینکه مثل شهردار تهران نمادین یک روز در هفته با دوچرخه به پردیسان بیاید تا مردم ببینند و عکس آن را منتشر کنند، حتی دستور داد مسیر سنگفرش جلوی ساختمان پردیسان را آسفالت کنند تا ایشان با خودروی شاسی‌بلند که می‌آید آب در دلش تکان نخورد. این مسائل ربطی به آمریکا و تحریم ندارد. اینها نشان‌دهنده این است که عزمی وجود ندارد.

همچنان انکار!

با این حال به نظر می رسد مسئولان سازمان محیط زیست به عنوان متولی بحث آلودگی هوا همچنان اصرار دارند که پالایشگاه های کشور از مازوت استفاده نمی کنند. 

مسعود تجریشی – معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست – مهرماه سال جاری از رایزنی با ستاد ملی مقابله با کرونا برای ممنوع شدن استفاده از مازوت در تعدادی از نیروگاه‌های نزدیک مناطق مسکونی خبرداد. در ادامه این موضوع به نیروگاه‌ها ابلاغ شد.

وی  گفته بود که از ابتدای سال تا آن زمان هیچ یک از نیروگاه‌های بزرگ استان تهران سوخت مازوت مصرف نکرده‌اند و مجموعه شرکت گاز استان تهران در آخرین کارگروه کاهش آلودگی هوا که ۱۳ مهرماه برگزار شد، اعلام کرد که امسال اقدامات خوبی در زمینه تامین سوخت نیروگاه‌ها انجام داده‌اند تا با کمبود و افت فشار گاز در نیروگاه‌ها در فصول سرد سال مواجه نشویم.

مشهود مشهودی – کارشناس ارشد مهندسی انرژی – نیز ضمن بیان اینکه نیروگاه‌ها یکی از منابع اصلی انتشار آلاینده‌ها هستند، گفته بود که میزان تولید انرژی به تناسب میزان تقاضا و مصرف آن متغیر است و از آنجایی که بیشترین سهم مصرف انرژی در کشور به بخش خانگی (حدود ۳۳ تا ۳۷ درصد کل مصرف انرژی در کشور) اختصاص دارد، کاهش مصرف برق خانگی و مصرف بهینه انرژی توسط افراد جامعه می‌تواند کمک بسزایی به کاهش مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌ها و در نتیجه کاهش آلودگی هوا و خسارات وارده به محیط زیست و سلامت افراد کند.

در این میان شنیدن اظهارات مسئولان وزارت نیرو نیز خالی از لطف نیست. ۳۰ آذرماه محسن طرزطلب – مدیرعامل شرکت تولید برق حرارتی- در گفتگویی رسما اعلام کرد: وضعیت سوخت رسانی به نیروگاه ها در یک هفته اخیر مناسب نبوده و گاز کمتری نسبت به گذشته در اختیار آن‌ها قرار گرفته است، به همین دلیل مجبور به استفاده بیشتر از سوخت مایع شدند و علت عمده عدم تخصیص گاز کافی به نیروگاه‌ها را مصرف مشترکان خانگی و صنایع دیگر دانست. در عین حال محمدرضا جولایی – مدیر دیسپاچینگ شرکت ملی گاز ایران – تاکید کرده بود که هنوز «مازوت» در اطراف تهران و اصفهان و کلان شهرهای دیگر استفاده نمی‌شود و نمی‌توان آلودگی‌ هوا طی روزهای اخیر را به این مساله ارتباط داد.

اولین اعتراف!

با وجود تمامی انکارها بالاخره مسولان مجبور شدند اعتراف کنند که در نیروگاه های برق از مازوت استفاده می کند! این اعتراف را احمد سجادی مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری کرده بود که گفت: به تازگی مستنداتی مبنی بر استفاده از مازوت در نیروگاه شازند منتشر شده که متاسفانه برای مردم و شهر خطرناک است.

سجادی خاطرنشان کرد: در هفته اخیر مردم شهر اراک از آلودگی هوا و دی‌اکسید گوگرد به خاطر استفاده نیروگاه از مازوت رنج می‌برند و قطعا شرایط موجود حق مردم شهر اراک نبوده و این آلودگی ممکن است که تلفات ناشی از بیماری کرونا را تا ۱۰ درصد افزایش دهد و باید به آلودگی هوا و رفع مشکل توجه ویژه‌ای شود.

وی افزود: در سال‌های گذشته توقف استفاده از مازوت مردم را خوشحال کرد اما به تازگی مستنداتی مبنی بر استفاده از مازوت توسط نیروگاه منتشر شده که قطعا برای مردم و شهر بسیار خطرناک است.

حالا باید منتظر ماند و دید که بالاخره دولت و سازمان محیط زیست آیا اولا حاضرند موضوع مصرف مازوت در نیروگاه ها را بپذیرند و ثانیا ، آیا اقدامی برای متوقف کردن مصرف این نوع از سوخت بی کیفیت خواهند کرد یا مانند( ازن) همه چیز آنقدر کش پیدا می کند تا فصل سرما تمام شود و مصرف مازوت هم متوقف شود و در نتیجه همه چیز به بایگانی تاریخ بپیوندد.