به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری موج، فیلم رویای سیاه ساخته اُرُد عطارپور به بیان تاریخ نفت در ایران به روایت محمدعلی موحد می پردازد که در دومین روز برگزاری سیزدهمین جشنواره سینماحقیقت به روی پرده رفت. در این فیلم که در بخش نیمه بلند مسابقه ملی جشنواره حضور دارد، تصاویر آرشیوی بسیار با کیفیتی از 60 سال گذشته تا کنون به نمایش در می آید و از زاویه نگاه خاصی به مسئله ملی شدن نفت و حضور ایران در سازمان اوپک و رفتار و دسیسه های کارتل های نفتی و جامعه بین الملل با ایران در حوزه نفت می پردازد.

در این فیلم اشاره ای به نقش و تلاش حسین فاطمی وزیر امور خارجه دولت مصدق و یا حتی فعالیت های احزابی همچون حزب توده در آن سالها نمی شود اما فیلمی تامل برانگیز و البته خوش ساخت است.

خواب آشفته نفت مهمترین منبع تولید رویای سیاه

ارد عطارپور در گفتگو با خبرنگار سینمایی خبرگزاری موج در پاسخ به سوالی مبنی بر انگیزه اش برای پرداختن به سوژه تاریخچه و ملی شدن نفت که شاید از ظن عده زیادی موضوعی تکراری است، از زاویه ای متفاوت و جدید، گفت: من همیشه به این دوره زمانی و ملی شدن نفت و مقوله نفت علاقمند بودم؛ بنابراین وقتی این فرصت فراهم شد که با استاد موحد که پژوهشگری مطرح است، در این مورد و موارد دیگری  صحبت کنم، این موضوع را تبدیل به محور یک فیلم مستند تبدیل کردم.

این کارگردان ادامه داد: چرا که آقای موحد از سال 1329 در آبادان حضور داشته و در متن قضایای ملی شدن نفت بود. بعد از آن هم به اوپک رفت و در شرکت ملی نفت در واقع در بی واسطه در جریان امور قرار داشت. بعد هم به شکل آکادمیک کتاب هایی را درباره مسائل حقوقی نفت تالیف کرد که این کتاب ها هنوز هم در دانشگاه ها تدریس می شوند. بنابراین یک چهره کاملا مسلط، اهل تحقیق و آگاه بود که می توانست این ماجرا را روایت کند و من هم از این مسئله استفاده کرده و این فیلم را ساختم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا آقای موحد تنها مشاور شما در ساخت این فیلم بود گفت: من برای ساخت این فیلم مشاوری نداشتم بلکه آقای موحد به نوعی راوی آن است اما آثار و منابعی که داشت از اصلی ترین منابع من برای ساخت این فیلم بود. در واقع ما فیلم را با محتوای کتاب «خواب آشفته نفت» شروع می کنیم و با همان هم به پایان می بریم. اما نه تنها فیلم ما نعل به نعل آن کتاب نبود بلکه تنها منبع ما هم نبود اما از آن به عنوان یک منبع برجسته بهره بردیم.

بررسی ده ها آرشیو صوتی و تصویری

کارگردان فیلم رویای سیاه تاکید کرد: در کنار منابع مکتوب، ما منابع وسیعی تصویری و صوتی را هم بررسی کرده و از برخی از آنها در فیلم استفاده کرده ایم. آرشیو متعلق به یک جای خاص نبود بلکه این آرشیو را به سختی و با مراجعه به ده ها جای مختلف هر تکه ای از آن را پیدا کردیم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا کیفیت آثار آرشیوی به دلیل تقویت و بازسازی آنها توسط شما بوده گفت: طبیعتا برخی از آنها را تقویت کرده ایم اما کیفیت خوب برخی از آنها را به دست آورده ایم. عمده تصاویر با کیفیت آرشیوی را به دست آورده ایم که بعضی از آنها را هم خریداری کردیم. ما با وزارت نفت برای حمایت از این فیلم صحبت نکردیم ولی برخی از زیر شاخه های این وزارت خانه مانند موزه نفت به ما کمک هایی کرد.

تمام تلاشم را کردم تا بی‌طرف باشم

ارد عطارپور در مورد اینکه چرا در این فیلم موضع خاص و جانبداری از فرد یا طیف خاصی نداشت گفت: من سعی می کردم که بی‌طرف باشم و اطلاعات را با سمت و سو به طرف مخاطب روانه نکنم. اگر پیامی در این فیلم بود درواقع همین بود که درک من از ماجرا این بود که بهترین راه این است که اجازه دهیم دیگران از جزییاتی که در کنارهم قرار گرفته اند استنباط خودشان را داشته باشند.

وی در پاسخ به اینکه آیا در این فیلم دچار سانسور یا خود سانسوری هم شده اید گفت: به هیچ وجه دچار سانسور نشده ام اما در مورد خودسانسوری نمی توانم اظهار نظر کنم چرا که این پدیده ای است که در صورت وقوع هم برای فرد قابل درک نیست. من هم اگر دچار خودسانسوری شده باشم خودم متوجه آن نشده ام.

قطعا هیچ روایتی کامل نیست

این کارگردان در پاسخ به اینکه چندبار فیلم خودش را دیده و آیا فکر می کند که روایتش کامل است، گفت: من بارها فیلمم را تماشا کرده ام و حتی در این نمایش هم به همراه مخاطب این جشنواره به تماشای آن نشستم و حتی این بار هم به نظرم رسید که در میکس یا تدوین اصلاحات خیلی ریزی برای بهتر شدن کار می توان داشت.

وی افزود: من معتقدم که به طور قطع هیچ روایی کامل نیست حتی اگر به بهترین شکل و از وجوه مختلف بیان شود؛ چرا که احتمالا هنوز یک مجرا یا دریچه ای وجود دارد که ما به آن دست پیدا نکرده ایم و می توان از آنجا هم به موضوع نگاه کرد.

شباهت موضوع فیلم با وضعیت فعلی کشور اتفاقی است

عطارپور در پاسخ به این سوال که آیا حسب اتفاق زمینه تولید این فیلم فراهم شد یا اینکه شرایط فعلی سیاسی و اجتماعی کشور این ایده را به ذهن شما متبادر کرد گفت: من همیشه به کارهای تاریخی علاقه داشته ام و باز هم اگر فرصتی پیدا کنم که در مورد تاریخ معاصر فیلمی بسازم این کار را خواهم کرد. این علائق من است که در این فیلم ها متبلور می شوند و در اثری مثل رویای سیاه دیده می شوند.

این کارگردان ادامه داد: این گونه نیست که بخواهم در شرایط خاص طعنه ای بزنم اما به طور اتفاقی شرایط آن روز ماوقع در این فیلم به شرایط امروز ما نزدیک است.

وی در مورد زمانی که صرف تولید این مستند نیمه بلند شده، گفت: از پژوهش تا تولید این فیلم، زمان بسیار زیادی برد و چون بین مراحل مختلف کار فاصله افتاد، به طور دقیق نمی توانم بگویم که چه مقدار زمان صرف آن کرده ام. به دلیل اینکه مصاحبه با آقای موحد را مدتها قبل انجام دادیم و بعد از آن مشکلات مالی پیش آمد و کار متوقف شد. از زمانی که کار را مجددا شروع کردیم تا امروز بیش از یکسال زمان برده است.

وضعیت فعلی اقتصادی اجازه تحقیق گسترده را به مستندساز نمی دهد

ارد عطارپور در پاسخ به این سوال که آیا به اسناد طبقه بندی شده هم برای تولید این مستند دسترسی داشته یا نه گفت: نه ما بودجه کافی برای چنین کاری را نداشتیم و اصولا چنین پژوهشی بسیار زمان بر و هزینه بر است که شاید در شرایط فعلی برای یک مستندساز امکان پذیر نباشد.

محمد علی موحد  در سال ۱۳۲۹ به شرکت نفت آبادان رفت و از سال ۱۳۳۲، سردبیری روزنامهٔ شرکت نفت را به‌عهده گرفت و در همین سال به تهران انتقال یافت. وی مدرک دکتری حقوق خصوصی از این دانشگاه تهران داشته و پس از فارغ التحصیلی از  سال ۱۳۳۸برای آشنایی بیشتر با مباحث حقوق بین‌الملل به انگلستان رفت و  زیرنظر پروفسور جنینگز در دانشگاه کمبریج و پروفسور شوارتزنبرگ در لندن مطالعاتی در این زمینه انجام داد.

محمدعلی موحد در زمینه مسایل حقوقی صاحب نظر بوده و نخستین بار مسایل حقوقی نفت را وارد متون درسی دانشگاه کرد.دو کتاب او با عنوان «درس‌هایی از داوری‌های نفتی» و «نفت ما و مسائل حقوقی آن» در دوره کارشناسی ارشد حقوق تجارت به عنوان منبع درسی معرفی شده‌است. در پژوهش‌های تاریخی نیز با کتاب چهارگانه «خواب آشفته نفت» اثری مهم و ماندگاری را از خود بجای گذاشته‌است.

ارد عطارپور متولد سال 1341 در تهران و دانش آموخته رشته اقتصاد از دانشگاه شهید بهشتی است. وی تا کنون کارگردانی فیلم هایی همچون تصویر گمشده، عاشورا در ابیانه، طرح‌هایی از ازدواج، تاریخ تجارت، طب حاشیه، پرنیان، نام من عشق است.... را به عهده داشته است.