سرویس فرهنگی خبرگزاری موج، محمدصالح حجت الاسلامی: انوش معظمی هنرمند عرصه سینما و تلویزیون و تئاتر  را خیلی ها با نقش حرمله در سریال مختارنامه اثر داود میرباقری می شناسند؛ اما او به تازگی و برای چندمین بار نویسندگی و کارگردانی یک تئاتر کودک و نوجوان را به عهده دارد. نمایشی با نام «گربه ای در قصر ملکه» که از یک ماه پیش در تماشاخانه مهر حوزه هنری به روی صحنه رفته و با تمدید زمان اجرا تا هفتم تیر اجرای آن ادامه خواهد داشت. بر همین اساس در خبرگزاری موج، میزبان این هنرمند شدیم و گفت و گوی مشروحی با او در زمینه فعالیت های مختلفش داشتیم که بخش اول آن با محوریت «تئاتر کودک » و نمایش مذکور را در ادامه می خوانید:

وی در پاسخ به این سوال که وضعیت تئاتر کودک را چگونه ارزیابی می کنید؟ گفت: تئاتر کودک ما دچار مرگ مغزی است. انگار در نقشه فرهنگی کشور، زیر پونز قرار دارد و کسی آن را نمی بیند. گرچه این حوزه ضعف های متعدد از نظر مالی و امکانات دارد، اما مطالبه هایی که دارند و سخت گیری هایی که به صورت سلیقه ای در ممیزی انجام می دهند، بسیار آزار دهنده است. همین باعث می شود افراد حرفه ای، کمتر به این حوزه ورود کنند و اغلب افراد نوپا و آماتور گرداننده تئاتر کودک ما هستند.

سه مجوز برای یک تئاتر

وی افزود: مجوز نمایش من، مصداق واضحی است برای وقتی که صحبت از ممیزی سلیقه ای می کنیم. در واقع به خاطر برخی کلمات مانند «خنگول» که در جای درست خودش قرار گرفته و توسط بدترین کاراکترها استفاده می شود دچار مشکل شدیم و در نهایت یک مجوز با رده بندی سنی «نوجوان» از وزارت ارشاد دریافت کرده ام؛ اما همین اثر در بازبینی توسط وزارت آموزش و پرورش مجوز «کودک» دریافت کرده است. پیش از اجرا در حوزه هنری هم سه نوبت در سه سطح مختلف کارشناسی، مورد بازبینی قرار گرفته تا مجوز اجرا داشته باشد!

دیوار تئاتر کودک خیلی کوتاه است

معظمی در ادامه اظهار داشت: دیوار تئاتر کودک خیلی کوتاه است. همانطور که در دهه شصت اگر کسی بدون هیچ اطلاعی از سینما، با ارائه طرحی در حوزه دفاع مقدس امکانات خوبی در اختیار می گرفت و نگاتیوهای بسیاری حیف و میل می شد تا آن فرد به هر شکلی وارد جرگه فیلمسازی و سینما شود که همین باعث شد تا در کنار آثار درخشان آن دوران آثار سخیف بسیاری هم تولید شد، امروز هم هر کسی که می خواهد وارد تئاتر شود، از تئاتر کودک شروع می کند به دلیل اینکه وقتی بودجه به کسی نمی دهند، سخت گیری برای ورود افراد هم به این حوزه کم است. از طرفی «رابطه» هم در همه سطوح مجوز، تولید، اجرا و حتی قضاوت و نقد هم حاکم است.

این نویسنده با بیان اینکه افراد غیر متخصص زیادی در این حوزه حضور دارند، گفت: یکی از کارهایی که من انجام می دهم بازنویسی متون و ترانه ها است و اینقدر با آثار ضعیف و سخیف روبرو شده ام که به نوعی اعلام کرده ام که دیگر این کار را انجام نخواهم داد؛ چرا که اگر بخواهم این مقدار وقت و انرژی صرف بازنویسی آثار دیگران کنم، بر روی ده ها طرحی که دارم تمرکز می کنم و نتیجه بهتری می گیرم.

وی افزود: به قدری برخی از این آثار سخیف هستند که با رابطه مجوز آنها را مشروط می کنند به این معنی که افرادی مانند من را برای اصلاح آنها معرفی می کنند و بعد از اینکه ما ساختار آن را از نو بنا کردیم تازه می شنویم که مگر برای ما چه کار کردی!

اردوهای فرهنگی با هدف درآمد زایی

انوش معظمی در مورد هزینه و درآمد تئاتر کودک و نوجوان گفت: این گونه تئاتر در بودجه های فرهنگی و هنری کمترین سهم را دارد و معتقدند که باید خودش هزینه هایش را تامین کند و فرقی نمی کند که شما در چه سطحی فعالیت می کنید. گرچه تصور پر رونق بودن آن را ندارند اما توقعشان این است که بتوانیم پررونقش کنیم.

وی ادامه داد: در حال حاضر در آموزش فرهنگی کودکان، همه چیز به سمت وزارت آموزش و پرورش شیفت شده است. وزارتخانه ای که بقدری در مسائل و مشکلات مالی خود غرق شده است که اصولا فرصت رسیدگی به مسائل فرهنگی کودکان و نوجوانان را ندارد. این در همه جای دنیا اثبات شده است که اگر می خواهیم تحولات بنیادین اخلاقی و فرهنگی در جامعه ایجاد کنیم باید از قشر پایه یعنی بچه ها شروع کنیم و بهترین روش آن بهره بردن از نمایش است. همانگونه که افرادی همچون مرحوم نیرزاده در آموزش خود این را اعمال می کرد اتفاقا مورد توجه مجامع جهانی هم قرار گرفت. اما در کتب درسی ما تئاترها و نمایش نامه ها حضور ندارند و حذف شده اند. در آموزش و پرورش جایگاهی ندارد و هنوز هم تعریف و نگاه مسئولین ما به صحنه، آن واژه سخیف «مطربی» است. آموزشی که کنکور زده باشد، اصولا فرصت خالی و اوقات فراغتی برای کودکان برای رفتن به تئاتر و یا پرداختن به امور فرهنگی باقی نمی گذارد.

این کارگردان تصریح کرد: ضمن این که در این میان مشکل عجیب دیگری هم بوجود آمده و آن اینکه بخش اعظمی از مدارسی که اقدام به برگزاری اردوهای تفریحی و فرهنگی می کنند، تنها هدفی که دارند، کسب درآمد برای انجام امورات خود هستند. یعنی به عنوان مثال فرض کنید اگر یک تئاتر کودک بلیت 30 هزار تومانی خود را با تخفیف 50 درصدی در ازای هر نفر برای مدرسه 15 هزار تومان تعیین کند، آن مدرسه مبلغ آن را حدود 40 هزار تومان به اولیاء اعلام می کند. در این میان طبیعی است که حدود پنج هزار تومان هزینه ایاب و ذهاب کودکان می شود اما ما بقی این هزینه را برای امور دیگر در نظر می گیرند و اگر این آورده را نداشته باشد اصولا از آن استقبال نخواهند کرد.

وی افزود: تراژدی آن جایی است که مثلا برای همین نمایش «گربه ای در قصر ملکه» من در مذاکره با یکی از اولیاء مدرسه ای پنجاه درصد تخفیف در نظر گرفتم اما او خیلی صریح از من خواست که هزینه اتوبوس رفت و آمد دانش آموزان ما را هم تقبل کنیم!

سالن ها به دنبال شو هستند نه تئاتر

انوش معظمی در مورد تعداد و کیفیت سالن های تخصصی تئاتر کودک گفت: تئاتر کودک در بسیاری از جاها اجرا می شود، مثلا در برخی از فرهنگسراها سالن های چند منظوره ای دارند که از همایش و سمینار تا تئاتر کودک در آنها اجرا می شود؛ اما تعداد سالن تخصصی تئاتر کودک انگشت شمارند. از آن بدتر اینکه بسیاری از سالن ها هم به دنبال تئاتر نیستند بلکه بیشتر به این نگاه می کنند که یک اثر چقدر بزن و بکوب دارد و شاد است تا گیشه خوبی داشته باشد؛ به همین دلیل در حال حاضر هشتاد نود درصد نمایش هایی که روی صحنه می رود فاقد قصه هستند و بیشتر یک شو هستند با چند آهنگ و چند شخصیت با روابطی نا مفهوم.

وی افزود: از طرفی در یک سالن خصوصی در طول روز چند نمایش به روی صحنه می رود بنابراین باید از دکور پرتابل استفاده کرد که برای کارهایی همچون نمایش گربه ای در قصر ملکه، با توجه به شرایط و امکاناتش، امکان حضور در آنها وجود ندارد.

تئاتر لاکچری مخاطب را به دوقشر پولدار و ضعیف تقسیم می کند

این هنرمند در پاسخ به این سوال که آیا تئاتر کودک لاکچری داریم؟ گفت: در حال حاضر چنین چیزی نداریم و گمان نمی کنم که خانواده ها هم از پس هزینه های چنین نمایشی بر بیایند واگر روزی هم، شاهد ظهور چنین پدیده ای باشیم، قطعا باید در مکانی بالاتر از زعفرانیه تهران اجرا رود و بازهم مخاطب آن قشر خاصی از جامعه خواهد بود.

نمایشی که به مخاطب کم فروشی نمی کند

نویسنده و کارگردان نمایش گربه ای در قصر ملکه در مورد بودجه آن گفت: این نمایش با سرمایه گذار خصوصی و بودجه شخصی تولید شده است. ما در ابتدا با سرمایه گذار این نمایش صحبت کردیم که کودک و نوجوان مخاطب سهل و ممتنعی است؛ از یک سو زبان انتقاد ندارد و از طرفی به سادگی گول نمی خورد و اگر اثر سخیفی را به او ارائه کنیم، خیلی زود از یاد می برد. بنابراین قرار بر این شد که به مخاطب کم فروشی نکنیم تا شب به راحتی سر خود را بر بالین بگذاریم.

این هنرمند در مورد اثر جدیدش گفت: اگر بخواهم منصفانه قضاوت کنم، این نمایش یک کار با کیفیت است. در واقع برای یک اثر کودک و نوجوان، گروه و پروداکشن بزرگی داشته ایم. حدود سیزده بازیگر داریم اما عوامل کار بیش از سی نفر هستند. همه بازیگران دیالوگ و نقش های تعریف شده دارند. حجم اکسسوار، لباس و ماسکمان بالا است. در این کار کاراکترهای متنوعی از قبیل کاراکترهای حیوانی گربه، روباه، موش، گاو، مرغ، سگ و کاراکترهای انسانی ملکه، نگهبانان و یک کاراکتر غایب در این اثر دیده می شوند.

وی تشریح کرد: عوامل زیادی داشته و بدون دستمزد بازیگران، حدود هفتاد میلیون تومان هزینه دکور ، تن پوش، ماسک، موسیقی و دیگر مسائل فنی آن شده است. ابتدا قرار بود در پردیس تئاتر تهران اجرا برویم که به دلیل شرایط نا مطلوبی که پیش آمد بعد از دو روز اجرا، آنجا را ترک کردیم و به تماشاخانه مهر حوزه هنری آمدیم که واقعا فضای مطلوبی است و حتی من پیشنهاد دادم که اینجا را به یک سالن تخصصی تئاتر کودک تبدیل کنند.

معظمی در مورد برنامه اجرای این نمایش گفت: اجرای صحنه ای این تئاتر از اواخر اردیبهشت شروع شده و با موفقیت نسبی هم روبرو بوده است به شکلی که ما خیلی روزها ارا با ظرفیت کامل سالن اجرا کرده ایم؛ با توجه به استقبالی که از آن شده است و از آنجایی که هنوز هزینه هایمان را از کار درنیاورده ایم، احتمالا با پایان یافتن فرصت اجرایمان، که به دلیل فرارسیدن نوبت نمایش دیگری است که از پیش این زمان را رزرو کرده، به دنبال اجرا در سالن های دیگری خواهیم بود تا به زمان بازگشایی مدارس برسیم. به هرحال ما همه مجوزها را دریافت کرده ایم اما زمانی امکان اجرا برایمان فراهم شد که مدارس تعطیل شدند و بنابراین باید انسجام و آمادگی گروه تا سال جدید تحصیلی حفظ شود و ما به مخاطب اصلی خود دست پیدا کنیم و بتوانیم مهر اسپانسر خود که فرد دغدغه مندی هم هست را جبران کنیم.

وی در مورد پیامها و آموزه های این نمایش گفت: پیام های مختلفی در داستان این نمایش مستتر است. پیام هایی مانند این که «هر که چاه کند بهر کسی، اول خودش دوم کسی» یا «هر عملی عکس العملی دارد و مکافات هر عملی را خواهیم دید» یا این نکته که صرف داشتن یک جایگاه یا سواد، از اشتباه دور نخواهیم ماند.

معظمی در مورد فهم این پیام ها توسط مخاطب کودک و نوجوان گفت: این یک کار کودک و نوجوان است و معمولا مخاطب هشت سال به بالا به راحتی این پیام ها را درک می کند و حتی، خردسالان هم با دیدن کاراکترهای مختلف و لباس های زیبا و شادی حاکم بر این نمایش به وجد می آیند.

 در نوشته خودم بازی نمی کنم

وی در مورد بازی خودش در این نمایش گفت: معمولا در کارهای کودک و نوجوانی که می نویسم و کارگردانی می کنم، بازی نمی کنم. چرا که آن قدر یک کار گروهی با این حجم، سنگین است که ترجیح می دهم از بیرون ناظر بر امور باشم تا به بهترین شکل کار پیش رود.

با تئاتر نمی توان امورات زندگی را گذراند

این هنرمند با سابقه حضور در ده ها تئاتر و آثار سینمایی و تلویزیونی در مورد گذران زندگی با تئاتر گفت: من به نویسندگی، ترانه سرایی، معلمی در کنار کارگردانی و بازیگری مشغولم اما با تئاتر نمی توان ارتزاق کرد و به همه شاگردانم هم می گویم که شغلی را انتخاب کنید و در کنار آن به تئاتر بپردازید؛ چرا که اگر فردی دغدغه مالی نداشته باشد کار تئاتر را هم با کیفیت بهتری دنبال خواهد کرد.

ممیزی سلیقه ای ما را تا حد جنون می برد

انوش معظمی در پاسخ به این سوال که سخت ترین مسئله کاری شما در حال حاضر چیست گفت: سخت ترین مسئله در این حوزه ممیزی های شخصی و سلیقه ای است و بعضا به ما می گویند که سرت را پایین بنداز و بگو چشم اما کار خودت را انجام بده. در حالی که من یک هنرمندم و نمی خواهم از این روش ها کار خود را پیش ببرم. اینجا ارتش نیست که ما فقط «چشم» بگوییم بلکه در فضای هنر باید بتوانیم همدیگر را با استدلال قانع کنیم. ضمن اینکه هیچ ملاک مشخصی هم در این عرصه دیده نمی شود در پنج اتاق با پنج سلیقه و به شدت شخصی مواجه می شویم.

در برخی موارد ما را با رفتار توهین آمیز خود به جنون می رسانند، آنجا که حتی در مورد نام اثرتان به بهانه اینکه چرا نام کارت را تجاری گذاشته ای برخورد می کنند احساس می کنی که همه شعورت را زیر سوال برده اند. ایراداتی را به بهانه نکات اخلاقی وارد می کنند که وقتی به تماشای تئاترهای آزاد می رویم متحیر می شویم چرا که در حالی که نیمی از سالن را کودکانی در کنار خانواده ها پر کرده اند با سخنان و میزانسن هایی روبرو می شویم که نمی توانیم از خجالت سر خود را بلند کنیم. یا حتی شعر ها و ترانه هایی را می شنویم که بارها از خود می پرسیم چه کسی آنها را سروده و چگونه به آنها مجوز داده شده است؟