حسام منظور کارگردان، نویسنده و بازیگر تئاتر و سینما و تلویزیون ایران، بعد از دو سال دوری از صحنه تئاتر، به زودی نمایش « الیزابت باتوری » را به روی صحنه خواهد برد؛ که نویسنده، کارگردان و بازیگر این اثر خود اوست؛ در حالی که تا پایان ماه رمضان (15 خردادماه) با سریال پربیننده برادرجان ، مهمان منازل مخاطبان تلویزیون بود. بر همین اساس در مورد ویژگی های این نمایش و شرایط تئاتر در ایران با  با وی به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن را در دو قسمت می خوانید:

دلتنگ تئاترم

حسام منظور در مورد روند شکل گیری و تمرین این اثر نمایشی گفت: متن این نمایش از یک سال پیش آمده شده است و مترصد زمان مناسبی برای آغاز تمرینات و اجرای آن بودم که بعد از تعطیلات عید نوروز در فروردین ماه، با سبکتر شدن کارهایم، تمرینات را در فاصله زمانی خالی در بین ضبط سریال برادرجان انجام می دادیم. از هفته گذشته هم تمرینات به طور مستمر و هر روزه تا زمان اجرای کار، پیگیری خواهد شد.

وی افزود: این کار از اول مرداد در تئاتر شهرزاد به روی صحنه می رود و من که دوسال است از فعالیت در تئاتر دور بوده ام، خیلی دلتنگ این فضا هستم.

گروهم را از سه سال پیش حفظ کرده ام

منظور در مورد گروه تئاتری اش گفت: ما در تئاتر ایران گروه های متعددی داریم که سال ها است در کنار هم فعالیت می کنند مانند گروه آقای امیررضا کوهستانی یا آرش دادگر. البته در حال حاضر از تعداد آنها کاسته شده ولی در سال های نه چندان دور دهه 80، تعداد بیشتری از این گروه ها داشتیم که متاسفانه، ساختار اشتباه تئاتر خصوصی باعث فروپاشی بسیاری از آنها شد؛ ولی به هر حال من گروه خودم را حفظ کرده ام. با این گروه از سه سال پیش در حال تمرین هستم، البته نه در قالب یک گروه بلکه در ساختاری تحت عنون کلوپ نمایش، که یک مجموعه کارگاه است که در آنجا جمع می شویم و سعی می کنیم خودمان را آماده نگه داریم.

وی تشریح کرد: این گروه تنها شامل بازیگران و کارگردان است و اما طراحان به فراخور به ما اضافه می شوند که آنها هم شامل کسانی می شوند که پیش از این هم با هم کار کرده ایم، گرچه در طول این مدت در کنار ما نبوده اند و سر کارهای دیگری حضور داشته اند اما با لحن و سبک و سیاق هم آشنایی داریم.

منظور در پاسخ به این سوال که آیا معنی گروه این است که اعضای آن حق حضور در سایر کارها و گروه های دیگر ندارند، گفت: گروه در معنی اصیل و حالت ایده آلیستی آن همینطور است و اعضای گروه در کشورهای دیگر، جای دیگری نمی روند چون تامین مالی و ارتزاقشان از آن گروه است و ساز و کار اقتصادی مشخصی دارند. به عنوان مثال گروه هایی که در لهستان یا آلمان هستند، بر اساس محلات تقسیم بندی شده و فعالیت می کنند و از دولت یا شهرداری ها بودجه سالیانه ای را برای فعالیت خود دریافت می کنند. که یک سازوکار مشخص علمی در قالب کمپانی های تئاتری دارد.

این هنرمند تصریح کرد: برای حفظ یک گروه نمایشی شرایط مالی بسیار مهم و تعیین کننده است. من هم مدعی نیستم که می توانم شرایط مالی گروهم را تامین کنم؛ در این گروه، کسانی عضویت داریم که سالهاست با هم کار می کنیم و خیلی نسبت به هم و تئاتر، چشم داشت مالی نداریم و متاسفانه، سعی می کنیم از جاهای دیگر ارتزاق کنیم و تئاترمان را حفظ کنیم، در حالی که اینگونه نباید باشد.

الیزابت باتوری گذشته ای است که در حال اتفاق می افتد

وی با تاکید بر اینکه بازیگران تئاتر باید از تئاتر ارتزاق کنند، اظهار داشت: متاسفانه تصمیم نامناسب، تصمیم گیرندگان باعث شده تا اتفاقات به شکل دیگری رقم بخورد که پیش از این هم درباره آن بسیار سخن گفته ام و واقعا ناراحت کننده است.

حسام منظور در مورد نمایش الیزابت باتوری گفت: این نمایشی است که به همه مفاهیم عشق، نفرت، مذهب، عدالت و انتقام می پردازد و تلاش کردیم همه این مفاهیم را با زبانی مدرن و امروزین بیان کنیم. نمایش در مورد گذشته است که همین الان اتفاق می افتد؛ نه گذشته ای که اتفاق افتاده باشد و ما اکنون آن را می بینیم. ما سعی کرده ایم اتفاق افتادن گذشته را در همین لحظه، نشان دهیم. بر همین اساس تمرینات سختی را هم پشت سر گذاشته ایم. این تجربه، در ادامه تجربه من با گروه «کوانتوم» و آرش دادگر است؛ چرا که به نوعی همه ما تئاتر را در طی سالها از او آموختیم.

من پیگیر تئاتر مهندسی شده هستم

وی در مورد اینکه فضای نمایشتان سیاه است، گفت: نه سیاه نیست؛ در واقع من هنر تئاتر را خیلی رنگی نمی بینم. تئاتری که من پیگیری می کنم یک تئاتر به شدت مهندسی شده است. برای من درام، قصه پردازی و اینکه هر چیزی جای خودش قرار بگیرد، خیلی اهمیت دارد. در حال حاضر، به دلیل اینکه تعداد زیادی تئاتر روی صحنه می رود و من غالبا به تماشای آنها می روم؛ فکر می کنم که بسیاری از آنها خیلی پراکنده گو هستند و هیچ تمرکزی بر آنچه که می خواهند بیان کنند ندارند، بلکه بیشتر گرایش به فرم خیلی زیاد شده و نگاه به تئاتر خیلی مصرف گرایانه و محصولی شده است.

این مدرس تئاتر افزود: به خاطر خصوصی شدن تئاتر، خیلی از کسانی که تئاتر کار می کنند به دنبال این هستند که کاری را با کمترین هزینه و کمترین زمان تمرین به روی صحنه ببرند و بیشتر به بازده مالی اثر می اندیشند. به خاطر همین از انواع ابزارها استفاده می کنند که گیشه را تامین کنند؛ حق هم دارند چرا که باید به سالن و بابت تبلیغات پول بدهند و این قضایا به تئاتر بسیار آسیب می زند که من به وقتش در مورد همه این مسائل به طور مفصل صحبت خواهم کرد.

تئاتر خصوصی آثار ما را سطحی کرده است

وی که سابقه حضور در بیش از چهل نمایش را دارد گفت: متاسفانه ده سال است که همه دلسوزان تئاتر فریاد می زنند که این کار را نکنید، ولی کسانی که نباید، باز هم در کمال خونسردی کار خود را می کنند. انگار که همه این حرفها، فریادها و اعتراضات هیچ اهمیتی برای آنها ندارد و اگر به مصاحبه من و امثال من در ده سال پیش در مورد تبعات تئاتر خصوصی، مراجعه کنید، می بینید که همه آنچه که ما در آن زمان هشدار داده ایم، اتفاق افتاده است. من گفتم که تئاتر ما به سمت سطحی گری و گیشه می رود و از مفاهیم و معنا دور خواهد شد. افراد دیگری هم با من هم عقیده بودند؛ اما انگار گوش کسی بدهکار نیست و در نهایت کار خودشان را انجام می دهند و تئاتر (هنر) را به سمتی می برند که لازم یا به زعم خودشان درست است.

دیگر در دوران طلایی تئاترمان نیستیم

منظور در ادامه اظهار داشت: ما قطعا دیگر در دوران طلایی تئاتر مان نیستیم؛ یعنی اگر بخواهیم به دوره ای از تئاترمان بگوییم طلایی، می توان گفت که در دهه هفتاد و هشتاد تئاترهای خیلی خوبی داشتیم البته تاکید می کنم که من از دهه هفتاد در تئاتر بودم و در مورد دهه هایی صحبت می کنم که در آنها حضور داشتم؛ بنابراین از دهه های قبل از آن سخن نمی گویم. من اگر بخواهم ده کارگردان خوب معاصر را نام ببرم، از این ده نفر نه نفرشان در این دو دهه تربیت و وارد عرصه شدند. ولی امروز، تئاتر ما چه محصولی دارد و کدام کارگردان یا بازیگر برجسته ای را معرفی می کند؟  مشکل از همین ساز و کار مالی رایج شده در تئاتر است.

افرادی که کمترین زحمت را می کشند، بیشترین درآمد را از تئاتر دارند

این هنرمند تئاتر، در پاسخ به اینکه آیا تئاتر ما رونق مالی پیدا نکرده، گفت: چرا اتفاقا از نظر مالی رونق پیدا کرده ایم و افراد زیادی در تئاتر مشغول به کار هستند ؛اما کسانی بیشترین منافع را دارند که کمترین زحمت را می کشند. در حالی که تولید کننده آثار نمایشی نیستند،اما از این حوزه درآمد زیادی دارند و اتفاقا کسانی که اثری را با زحمت می سازند و برایش عرق می ریزند، درصد کمتری برداشت می کنند.

وی افزود: امروز دیگر هنرمندان تئاتر، به جز افراد معدودی، از آن ارتزاق نمی کنند؛ بلکه اکثر افرادی که در تئاتر فعال هستند یا مشکل  مالی دارند یا ارتزاقشان از فعالیت های دیگر است. خودم در دهه هفتاد و هشتاد از تئاتر ارتزاق می کردم اما الان دیگر نمی توانم و باید کار تلویزیونی یا سینمایی انجام بدهم.

این کارگردان ادامه داد: چطور می شود از تئاتر ارتزاق کرد در حالی که اگر به سالن ها مراجعه کنید می بینید که این روزها نود درصد کارها، تنها می توانند به سختی هزینه های تولیدشان را تامین کنند. چرا که تماشاگری ندارند. در این میان تعداد کمی از تئاترها هستند که با یک قواعد مشخصی، درآمدزایی می کنند و به سود هم می رسند. 

خودم را یک سلبریتی نمی دانم

حسام منظور در پاسخ به اینکه حال که بعد از دو سال به تئاتر باز می گردید اما با شهرتی بیشتر، آیا در قامت یک سلبریتی پا به این عرصه می گذارید؟ گفت: من خودم را یک سلبریتی نمی دانم بلکه یک بازیگرم که ممکن است سینما یا تلویزیون باعث شوند مردم مرا بیشتر بشناسند. برای من این ها دو اتفاق جدا است و در تئاتر همان آدم یا هیولای سابقم! 

به سلبریتی ها اعتقادی ندارم

وی در پاسخ به اینکه به هرحال شما با حضور خودتان در کار، نیازی به دعوت از یک سلبریتی ندارید، گفت: من حتی اگر امکانش را داشتم هم برای کارم سلبریتی نمی آوردم. من اعتقاد به بازیگر دارم، بازیگر تئاتر. گرچه نمی توان مرزبندی کرد، چرا که الان بازیگران شناخته شده تئاتری هم هستند اما حتما از بازیگرانی استفاده می کنم که سالها تجربه بازی در تئاتر داشته باشند و اگر معروف هم باشند که چه بهتر؛ اما قطعا با بازیگری که تا به حال روی صحنه تئاتر نبوده کار نخواهم کرد.

دستمزد من همیشه بالا بوده اما کیفیت برایم اهمیت بیشتری دارد

منظور در پاسخ به سوالی مبنی بر این که اگر خودتان را یک سلبریتی نمی دانید، یعنی اینکه برای حضور در نمایشی به غیر از اثر خودتان، درخواست دستمزد نجومی نخواهید داشت، گفت: من نمی دانم که سلبریتی ها چه دستمزدهایی می گیرند، اما دستمزد من از قبل هم بالا بود و الان پس از این دو سال، طبیعتا بیشتر شده است. اما آن چیزی که برایم در تئاتر اهمیت دارد کیفیت کار است؛ چرا که از جای دیگری درآمد دارم که متاسفانه امروز، تئاتر با کیفیت مطلوب کم داریم.

حسام منظور در پاسخ به این سوال که اگر کیفیت اثری خوب باشد، شما حاضرید رقم دستمزد خود را بشکنید و در آن حضور داشته باشید، گفت: قطعا اگر کارگردان، متن و کیفیت مطلوبی باشد، دستمزد برایم اهمیتی ندارد.