ولادت

امام محمد باقر (ع) در روز سوم ماه صفر سال 57 هجری یا به روایتی دیگر سال 56 هجری، در مدینه به دنیا آمد. در رابطه با روز و ماه ولادت آن حضرت، علاوه بر روز سوم صفر سال 57 هجری، نقل های مختلفی یاد شده است، در برخی منابع، تاریخ، پنجم صفر 57 هجرى، گفته شده است و در برخی از منابع دیگر به روزهای جمعه، دوشنبه و یا سه شنبه اول رجب 57 هجری اشاره شده است.

 چرا لقب آن حضرت را باقر گذاشتند؟

آن حضرت را بدین لقب می خواندند زیرا علوم را می شکافت و باز می‌کرد. در کتاب قاموس گفته شده: «محمد بن علی بن حسین را باقر می‌خواندند چون در علم تبحر داشت.» و هم‌چنین در لسان العرب نیز ذکر شده است: «آن حضرت را باقر می خواندند چرا که علم را می شکافت و به اصل آن پی می برد و فروع علم را از آن استنباط می کرد و دامنه علوم را می شکافت و وسعت می داد.» ابن حجر در صواعق می نویسد: «او را باقر می خواندند و این کلمه از بقر الارض اخذ شده است، یعنی آنکه زمین را می شکافد و مکنونات آن را آشکار می کند. زیرا او نیز گنجینه های نهانی معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار می کرد.»

نسب، کنیه و القاب‌

امام باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و نوه امام حسین (ع) است. مادر وی ام عبدالله، دختر امام حسن مجتبی(ع)، است. چون نسب امام باقر (ع) هم به امام حسن (ع) و هم به امام حسین (ع) می‌رسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیین، علویٌ بین علویین و فاطمیٌ بین فاطمیین دادند.

او ملقب به «شاکر» و «هادی» بود؛ اما مشهورترین لقب او باقر است. در کتاب یعقوبی درباره این لقب آمده: «بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت». کنیه معروف این امام «ابوجعفر» است و در منابع روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول از وی یاد می‌شود.

فرزندان و همسران امام باقر (ع)

بر اساس منابع تاریخی امام باقر چهار همسر و هفت فرزند داشت که پنج فرزند او پسر و دو نفر آنان دختر بوده‌اند.

جعفربن ‌محمد صادق (ع) مشهورترین و با فضیلت‌ترین فرزند امام باقر (ع) است که از ام فروة زاده شد و پس از امام باقر (ع) به امامت رسید.

 عبد الله بن محمد یگانه برادر امام صادق (ع) بشمار می ‌آید که هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر با آن حضرت متحد است. مورخان وى را صاحب فضل و صلاح دانسته‌اند و متذکر شده‌اند که فردى از بنى امیه به او سم خورانید و او را به شهادت رساند.

ابراهیم بن محمد و عبید الله بن محمد، دیگر پسران حضرت هستند که مادر آنان ام حکیم بود.

على بن محمد و زینب بنت محمد، نیز از یک مادرند که ام ولده بوده است

 فرزند دیگر امام باقر (ع) ام سلمه بود که مادر وى را نیز ام ولد دانسته‌ اند.

برخى از منابع، تنها شش فرزند براى امام باقر (ع) نام برده‌ اند و بر این باورند که امام باقر فرزندى به نام عبید الله نداشته است.

گروهى دیگر گفته اند: امام باقر (ع) دو دختر نداشته است، بلکه زینب و ام سلمه در حقیقت دو نام براى یک دختر است.

دانش امام باقر (ع)

علم امام باقر (ع) به گونه ای بود که پیامبر اکرم (ص) سالها پیش از ولادت ایشان در توصیف وی، خطاب به جابر عبدالله انصاری، این چنین می گوید: «تو مردى از خاندان مرا درک خواهى کرد که نامش نام من، و رفتار و کردارش، رفتار و کردار من است و دانش را تا ژرفایش مى شکافد.»، هم‌چنین شخصیت آسمانى و شکوه علمى امام باقر (ع) چنان خیره کننده بود که «جابر بن یزید جعفى» به هنگام روایت از آن گرامى مى گفت: «وصى اوصیاء و وارث علوم انبیاء محمد بن على بن الحسین مرا چنین روایت کرد...»

تا پیش از زمان امام باقر (ع)، نظرات فقه شیعه، محدود بود، اما با ظهور امام باقر(ع) قدم مهمی در راستای تدوین آن برداشته شد. ایشان، جنبش علمی وسیعی را به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق (ع) به اوج خود رسید. وی در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود و روایات و احادیث وی در زمینه علم دین، آثار و سنت نبوی، علوم قرآن، سیره و فنون اخلاق و آداب بدان حد است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به جا نمانده بود. در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود که شامل فقه و تفسیر و اخلاق می‌گردید را آغاز کرد.

اصحاب و شاگردان امام باقر (ع)

شرایط زمانی امام باقر (ع) به گونه ای بود که حاکمان درگیر بحران های سیاسی درونی بودند و مجالی پیدا نکردند که مانند حاکمان گذشته بر ایشان فشار بیاوردند. شیخ طوسی(ره) در کتاب رجال خود، اصحاب و شاگردان امام محمد باقر علیه السلام را ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته که در میان آنان برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتّفاق اهل سنّت و امامیّه اند و برخی از فقیه ترین فقیهان صدر اسلام محسوب می شوند.

حاکمان دوران امام باقر(ع)

امام باقر علیه السلام در زمان حکومت ولید بن عبدالملک به امامت رسیدند که پس از او سلیمان بن عبدالملک و سپس عمربن عبدالعزیز و سپس یزید بن عبدالملک و پس از او هشام بن عبدالملک، یکی پس از دیگری حاکم مَمالک اسلامی شدند. امام با هر یک از آنها به نحو خاصّی برخورد می‌کرد، ولی متأسّفانه بعضی از بستگان وی، از جمله زید بن حسن بن علی به بدگویی او دست زدند تا سرانجام هشام، امام را مسموم کرد و به شهادت رساند.  

در اعیان الشیعه‌ آمده است که عبدالملک بن مروان به پیشنهاد امام باقر، اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد. پیش از آن، معاملات با سکه‌های رومی انجام می‌شد. از آنجایی که این ماجرا در زمان امام سجاد رخ داده، برخی پیشنهاد ضرب سکه را به امام سجاد نسبت داده و برخی گفته‌اند امام باقر به دستور امام سجاد این پیشنهاد را مطرح کرده است.

شهادت امام باقر (ع)

حضرت امام محمد باقر ( ع ) 19 سال و ده ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین العابدین ( ع ) زندگى کرد و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت , نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى , تعلیم شاگردان , رهبرى اصحاب و مردم , اجرا کردن سنتهاى جد بزرگوارش در میان خلق , متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبرى و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم , که تنها خلیفه راستین خدا و رسول ( ص ) در زمین است , پرداخت و لحظهاى از این وظیفه غفلت نفرمود .

ایشان سرانجام در هفتم ذیحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و به شهادت رسید و در کنار مرقد پدر بزرگوار خود در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.

امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز می‌خوانده دفن شود و هم‌چنین بنا به وصیت ایشان، ده سال در منا برای وی از مال خود امام، مراسم عزاداری بر پا کردند.