به گزارش خبرگزاری موج، دیوان بین‌المللی دادگستری روز چهارشنبه برای اعلام رأی موقت خود درباره درخواست‌های ایران در ارتباط با پیمان مودت با آمریکا، تشکیل جلسه داد و در نهایت بخشی از تدابیر درخواستی ایران را پذیرفته و آمریکا را به رفع محدودیت‌های انسان‌دوستانه، کشاورزی و هوانوردی ملزم و طرفین را از اقداماتی که می‌تواند به تشدید مناقشه منجر شوند، منع کرد. در ابتدای این جلسه «عبدالقوی یوسف» رئیس دیوان به بازخوانی روند دستیابی به توافق هسته‌ای و نهایتا خروج آمریکا از توافق هسته ای به دستور ۸ می ۲۰۱۸ «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور این کشور و احیای تحریم‌های یکجانبه علیه ایران پرداخت.

او سپس به این موضوع پرداخت که آیا بر اساس پیمان مودت ۱۹۵۵ میان ایران و آمریکا، دیوان لاهه از صلاحیت برای صدور رأی برخودار است یا نه. وی گفت بر اساس مفاد این پیمان، در صورتی که بین طرفین اختلاف نظری وجود داشته باشد و این مناقشه از طریق دیپلماتیک حل نشود، طرفین می‌توانند به دیوان لاهه مراجعه کنند.

رئیس دیوان با بیان اینکه دو شرط مراجعه به این نهاد بر اساس پیمان مودت برقرار است، گفت دیوان معتقد است که صلاحیت رسیدگی به این پرونده را داراست.

یوسف در ادامه گفت بر اساس چند بند پیمان، طرفین از اعمال محدودیت تجاری و مالی بر یکدیگر منع شده‌اند. بر این اساس، برخی از اقدامات ایالات متحده از جمله لغو مجوز مبادلات تجاری با ایران و اعمال محدودیت بر انتقال اقلام به ایران، می‌تواند در تناقض برخی از مفاد پیمان باشد.

وی گفت تصمیم ایالات متحده برای خروج از توافق هسته‌ای و احیای بخشی از محدودیت‌ها از جمله لغو مجوز واردات از ایران و مبادلات مالی با این کشور، می‌تواند برخی از حقوق ایران در پیمان مودت را محدود کند.

به گفته یوسف، دیوان معتقد است که میان بخشی از حقوق مورد درخواست ایران بر اساس پیمان مودت و اقدامات موقت درخواستی ایران از ایالات متحده، به خصوص در ارتباط با آزادی تجارت و اقلام انسانی و هوانوردی، ارتباط وجود دارد.

رئیس دیوان در بررسی اینکه آیا آنطور که ایران استدلال کرده تحریم ها میتواند به «خسارت غیرقابل جبران» منجر شود و باید اقدامات موقتی را در دستور کار قرار داد، گفت دیوان معتقد است که این تحریم‌ها در بخش اقلام دارویی، غذایی و هوانوردی و کشاورزی می‌تواند به خسارت غیرقابل جبران منجر شود.

یوسف اظهارات شفاهی آمریکا مبنی بر اینکه واشنگتن تلاش می‌کند تحریم‌ها آثار منفی انسانی بر ایران نداشته باشد را «ناکافی» دانست و گفت به عقیده دیوان همچنان چنین ریسکی وجود دارد.

وی در ادامه گفت: «دیوان معتقد است که بر اساس تعهدات مصرح در پیمان مودت، ایالات متحده باید به نحو مقتضی محدودیت‌های اعمال‌شده در زمینه اقلام دارویی، بشردوستانه، هوانوردی و کشاورزی بر اساس تصمیم ۸ می ۲۰۱۸ (برای خروج برجام) علیه ایران را رفع کند.»

نهایتا او گفت قضات دیوان به اتفاق آرا به سه تصمیم موقت رسیده‌اند که تا زمان صدور رأی نهایی برای دو طرف الزام‌آور است:

۱. آمریکا بر اساس تعهداتش ذیل پیمان مودت، باید به نحوی مقتضی هر مانع بر آمده از دستور ۸ می ۲۰۱۸ بر صادرات آزاد دارو و تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی و قطعات و تجهیزات یدکی هواپیماهای مسافرتی از جمله تعمیرات و گارانتی و بازرسی لازم برای ایمنی هوانوردی را رفع کند؛

۲. در صدور مجوز مبادلات مالی و انتقال پول مرتبط با اقلام ضروری فوق‌الذکر نباید هیچ مانعی ایجاد شود؛

۳. طرفین باید از هر اقدامی که مناقشه را تشدید کرده و یا دامنه آن را گسترش داده و حل مناقشه را دشوارتر کنند، خودداری کنند.

بر این اساس، هرچند دیوان تمام تدابیر مورد درخواست ایران را نپذیرفت، اما واشنگتن را به رفع بخش قابل توجهی از تحریم‌های ایران ملزم کرده است. همچنین بند سوم تصمیمات دیوان عملا آمریکا را از اعمال تحریم‌های بیشتر از جمله احیای تحریم‌های یکجانبه نفتی که می‌تواند دامنه مناقشه را گسترش دهد، منع می‌کند.

خواسته‌های ایران چه بود؟

جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 25 تیر 1397 دو سند تقدیم دیوان مزبور کرد، یکی «دادخواست» تنظیم شده علیه ایالات متحده آمریکا که حاوی تشریح مسئولیت بین‌المللی این دولت و نقض پیمان مودت (1334) است و دیگری «درخواست» از دیوان برای صدور دستور موقت که در صورت تحقق، آمریکا موظف خواهد بود از اجرای تحریم‌ها تا زمان صدور رأی نهایی خودداری کند.

در این شکایت، مستدلا تشریح شده است که تصمیم 8 می 2018 آمریکا در اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای با تعهدات بین‌المللی ایالات متحده به ویژه مواد 4، 7، 8 ، 9 و 10 معاهده مودت 1334 نیز مغایرت دارد و ایالات متحده ملزم است ضمن توقف این اعمال متخلفانه بین‌المللی، کلیه خسارات وارده را جبران کند.

در لایحه دادخواستی ایران، از دیوان خواسته شده بود تا زمان صدور رأی نهایی، ایالات متحده را به اقدامات ذیل ملزم کند:

1. - بیانیه ۸ مِی (۱۸ اردیبهشت) آمریکا در خصوص اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، نقض تعهدات آمریکا ذیل معاهده مودت (منعقده در سال ۱۹۵۵) است؛
2. - آمریکا باید بدون هیچ‌گونه تأخیری، اقدامات آغاز شده از ۸ می را متوقف کند؛
3. - آمریکا بایستی فوراً از تهدید به اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، دست بردارد؛
4. - آمریکا باید تضمین بدهد که گامی در مسیر دور زدن رأی دادگاه در خصوص این پرونده بر نمی‌دارد؛
5. - آمریکا باید خسارات وارده به شرکت‌های ایرانی را بر اساس تشخیص دیوان، به صورت تمام و کمال جبران کند.

دیوان بین‌المللی دادگستری رکن قضایی سازمان ملل متحد و عالی‌ترین مرجع حل اختلاف میان دولت‌ها است. این نهاد مستقر در لاهه هلند، برای اجرای تصمیماتش از پشتیبانی شورای امنیت سازمان ملل متحد برخودار است و تمام اعضای ملل متحد به اجرای تصمیمات دیوان ملزم هستند. با این وجود، از آنجا که آمریکا خود یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل است و از حق وتو برخودار است، پیش از این در مواردی از اجرای تصمیمات دیوان خودداری کرده است.