به گزارش خبرنگار بین الملل خبرگزاری موج، کردها از ماه‌ها قبل به برگزاری همه‌پرسی در ماه سپتامبر اصرار می‌کردند. آن‌ها مانند بسیاری از دوستان و دشمنانشان پیش‌بینی می‌کردند که وقتی گروه تروریستی داعش از منطقه حویجه (نزدیک کرکوک) پاک‌سازی شود، ارتش عراق و نیروهای بسیج مردمی تفنگ‌های خود را به‌سوی کُردها نشانه خواهند گرفت تا آن‌ها را از مناطق مورد مناقشه بیرون کنند. ناظران بدبین معتقد بودند که درنتیجه این اوضاع، آرمان کُردها برای تشکیل یک دولت مستقل با دشواری‌های زیادی برای تحقق روبه‌رو است.

واقعاً چه اتفاقی افتاد؟

ارتش و حشد الشعبی 15 اکتبر پیشروی را آغاز کردند و ظرف 24 ساعت بیشتر مناطق مورد مناقشه، ازجمله کرکوک، مخمور، سنجار، خانقین را از کنترل کُردها خارج نمودند. دولت اعلام کرد که مناطق استراتژیکی مانند فرودگاه کرکوک، پایگاه نظامی K1 و نیز میدان‌های نفتی بابا گورگور و بای حسن را در اختیار گرفته و 40 درصد مناطقی که کُردها از سال 2014 تحت کنترل داشتند را باز پس گرفته‌اند.

کُردهایی که نگران بودند برگزاری همه‌پرسی عواقب وخیمی داشته باشد، بی‌درنگ نوک پیکان انتقادات خود را متوجه «مسعود بارزانی»، رئیس حکومت اقلیم کردستان کردند که با اشتباهات محاسباتی در مورد پیامدهای این اقدام بر برگزاری همه‌پرسی اصرار کرده بود.

آن‌گونه که اپوزیسیون بارزانی در اربیل، سلیمانیه و کرکوک اعلام کرده‌اند، شرایط نظامی، سیاسی و اقتصادی برای برگزاری همه‌پرسی آماده نیست. آن‌ها همچنین می‌افزایند که تا وقتی یک اعلامیه استقلال واقعی در کار نباشد، همه‌پرسی با یک نظرسنجی ساده هیچ فرقی ندارد. از سوی دیگر نامه افشاشده، «رکس تیلرسون»، وزیر خارجه آمریکا نشان می‌دهد که ایالات‌متحده پیشنهاد کرده اگر بارزانی حاضر می‌شد همه‌پرسی را به تعویق بیندازد، این کشور اقدام به آغاز یک دور مذاکره یک‌ساله جدید با بغداد می‌کرد و چنانچه مذاکرات با نتیجه همراه نمی‌شد، آمریکا قول می‌داد «نیاز به یک همه‌پرسی» را به رسمیت بشناسد.  

پیشنهاد تیلرسون را رد کرد، هرچند او در صورت بروز جنگ با دولت مرکزی عراق، تنها می‌توانست از بازیگران بین‌المللی تحت رهبر آمریکا استمداد کند. این امر یکی از نشان‌های قطعی ضعف دولت بارزانی است.

یکی از فرماندهان پیشمرگ می‌گوید: «روابط اقلیم کردستان با ایران و ترکیه، برای اقتصاد ما که اکنون وضع بدی دارد، حیاتی است. اگر روابط قطع شود، ما نمی‌توانیم حتی حقوق کارمندانمان را بپردازیم. سیاستمداران  کُرد تاوان این اقدام را پس خواهند داد.»

در این میان روند وقایع باعث افزایش نفوذ ایران در منطقه شده است، امری که نه‌تنها برخی عراقی‌ها که آمریکایی‌ها نیز نگران آن هستند.

از سوی دیگر دولت عراق نیز می‌خواست، کنترل خود بر مناطق مورد مناقشه، مرزها، فرودگاه‌ها و مناطق و میدان‌های نفتی را تقویت کند و همه‌پرسی بهانه لازم برای این اقدام را به دست دولت فدرال داد. اگر کُردها موضوع رفراندوم را مطرح نمی‌کردند، می‌توانستند، تسلط خود بر این نقاط را نیز تثبیت کنند. اکنون العبادی درصدد است با در یک چارچوب قانونی به اختلافاتی نظیر مناطق مورد مناقشه خاتمه دهد و  درآمدهای نفتی و گمرکی و را در یک مجموعه بودجه مرکزی قرار دهد و کنترل بانک‌ها و شرکت‌های ارتباطی را در اختیار دولت فدرال قرار دهد. اگر العبادی در این راستا موفق شود کُردها هر چیزی را که تاکنون به دست آورده‌اند، از دست می‌دهند.

سکوت آمریکا نیز بیش‌ازپیش به العبادی کمک کرد. آمریکایی‌ها از این عصبانی هستند که سیاست‌های بارزانی به افزایش نفوذ ایران در منطقه منجر شده است. همچنین ترکمن‌های عضو حشد الشعبی ترجیح می‌دهند بر شدت درگیری‌های نظامی بیفزایند و این امر باعث می‌شود رهبر اقلیم نه راه پس داشته باشد و نه راه پیش. از سوی دیگر نیروهای وابسته به حزب اتحادیه میهنی کردستان، تمایل به جنگ با عراق ندارند.

«کوسرت رسول»، معاون بارزانی با مواضع او موافق است اما این دو در حزب اتحادیه میهنی از حمایت کامل برخوردار نیستند. برخی از رهبران این حزب تصور می‌کنند، بزرگ‌ترین بازنده درگیری‌های نظامی اتحادیه میهنی خواهد بود. افزون بر شکاف داخلی این حزب، حکم بازداشت رسول نیز توسط دادگاه عراق صادرشده که بارزانی اجرای این حکم را رد کرده است.

همچنین 6 تن از اعضای این حزب به گزارش «بغداد پست» در درگیری‌های کرکوک به خیانت متهم شده‌اند. «بافل طالبانی»، فرزند رئیس‌جمهور پیشین عراق جلال طالبانی، که سابقاً سمت فرماندار منتخب بغداد در کرکوک نیز داشته ازجمله این افراد است.

همچنین ایران می‌کوشد با کشیدن اتحادیه میهنی به سمت خود میان کُردها چندپارگی ایجاد کند.

برخلاف همه تلاش‌های آمریکا برای آغاز گفت‌وگو میان اقلیم کردستان و بغداد، العبادی بر بازپس‌گیری مناطق مختلف استان کرکوک پافشاری کرد. او می‌خواهد شرایط پیش از سال 2014 را اعاده کند.

در این میان بارزانی پیشنهاد آمریکا مبنی بر مدیریت مختلط عراقی – کردی در کرکوک، فرودگاه‌ها و گمرک را نیز رد کرده است.

حمایت ایران و ترکیه از یک‌سو و نیز بی‌طرفی آمریکا از سوی دیگر موضع العبادی را بیش‌ازپیش تقویت کرده است. ارتش عراق نیز که در بسیاری از نبردهای سال 2014 مقابل داعش، شکست خورده بود، اکنون اعتمادبه‌نفس خود را مجدداً به دست آورده و می‌تواند از کرکوک دفاع کند.

اقلیم کردستان نمی‌توانست این میزان از فشار از سوی ایران را پیش‌بینی کند. فشار ایران پس‌ازاینکه رهبر این کشور استقلال‌طلبی کُردها را «خیانت به منطقه و خواست اسرائیل» نامید افزایش یافت. بارزانی امروز تاوان اشتباهات محاسباتی خود را پس می‌دهد.

ترکیه نیز اگرچه به‌شدت با همه‌پرسی مخالف بود، اما از جریان منازعه کنار گذاشته شد. به نظر می‌رسد ترکیه در پشیمان کردن بارزانی از اقدامات خود مصمم است؛ آنکارا همچنین تهدید کرده که مرز جدیدی را در اواکوی به‌جای بندر هابور باز کند تا به‌این‌ترتیب با دور زدن اقلیم، عواید گمرکی این منطقه را به‌شدت کاهش دهد و از سوی دیگر با فعال کردن خط لوله کرکوک موصل، اربیل را از درآمدهای نفتی خود نیز محروم سازد.

در روزهای اخیر از 600 هزار بشکه‌ای که کُردها روزانه تولید می‌کردند تنها 250 هزار بشکه در اختیار آن‌ها باقی‌مانده است. ترکیه همچنین درصدد است تا روابط اقلیم کردستان عراق با کُردهای سوری را نیز مسدود سازد.

ناراحتی از بارزانی حتی باعث شده که آنکارا اعتراضات خود نسبت به حضور نیروهای بسیج مردمی در پاک‌سازی موصل و تلعفر را به دست فراموشی بسپارد و به‌طور غیرمنتظره‌ای روابط خود با بغداد را وارد پروسه عادی‌سازی کند. رسانه‌های ترکیه‌ای همچنین انتشار اخبار ضد حشد الشعبی را کنار گذاشته‌اند.

رسانه‌های ترکیه‌ای برای مشروعیت بخشیدن به مداخله کشورشان در قائله کرکوک، سعی کردند بر حضور نیروهای پ.ک.ک در کرکوک متمرکز شوند. به گفته «سمان آغاغلو»، رئیس جبهه ائتلافی ترکمن‌های عراقی «700 شبه‌نظامی پ.ک.ک وارد کرکوک شده‌اند.» این اخبار به‌شدت توسط ترکیه در رسانه‌ها بازتاب داده‌شده است.

درنهایت می‌توان گفت که ترکیه به آنچه می‌خواسته در کرکوک رسیده است. ترکیه دیگر نمی‌خواهد با بارزانی به توافق برسد. آنکارا امروز نگران این است که در پی تضعیف احزاب دمکرات و اتحادیه میهنی، پ.ک.ک بتواند در کردستان عراق نیز ریشه بدواند. همچنان که نفوذ پ.ک.ک در میان جوانان کُرد (به‌ویژه در دو استان سلیمانیه و حلبچه) در حال افزایش است. بنابراین در بلندمدت شکست کُردهای عراقی نمی‌تواند برای آنکارا یک پیروزی در نظر گرفته شود.