مهشاد سبحانی- کارشناس حوزه کسب و کار: کسب و کارهای نوپا یا همان استارتاپ‌ها در روزهایی که اغلب کسب و کارها با رکود و ناپایداری دست و پنجه نرم می‌کنند، روز به روز در حال شکل گیری و رشد هستند. سرعت پیدایش کسب و کارهای نوپا نشان می‌دهد که این حوزه در زمینه‌ی مصرف و کاربری با اقبال خوبی از سوی ایرانیان روبرو شده است. اما باید دید که آیا به همان اندازه در تامین سرمایه نیز موفق بوده اند یا خیر؟

در واقع برخی کسب و کارهای بزرگ زمانی به عنوان کسب و کارهای نوپای با جذب سرمایه های خارجی شروع کرده اند و اینکه کسب و کارهای نوپای ایرانی تا این اندازه برای خارجی‌‌ها جذاب بوده‌اند، بسیار ارزشمند است، اما اینکه سرمایه‌‌گذاران داخلی از این استارتاپ‌ها حمایت نمی کنند موضوع مهمتری است که باید واکاوی و راه حلی برای آن پیدا شود که به نظر می رسد سرمایه‌گذاران خرد و کلان داخلی از دو معضل بی اعتمادی و عدم آگاهی از اکوسیستم استارتاپی رنج می‌برند.

یکی از راهکارهای موجود برای برون رفت از این مسئله این است که با افزایش قیمت ارز و یا بهتر بگوییم، کاهش ارزش ریال، نگرانی از بی‌ارزش شدن سرمایه در بین مردم باعث شد سرمایه آن‌ها به سمت بازارهای نامتعارفی همچون ارز، سکه و خودرو سرازیر شود. در حالی که این بازارها نه تنها ارزش نقدینگی را افزایش نمی‌دهند، بلکه باعث ایجاد حباب قیمت و سوء استفاده دلالان و سودجویان می‌شود و پیش از این سرمایه‌گذاری مردم در بازار مسکن انجام می شد و امروز به دلیل مولد نبودن این بازار، چرخه اقتصادی مثبتی از این سرمایه‌ به دست نمی آید. از این رو سرمایه نقدی مردم بیشتر از آنکه به ایجاد ارزش کمک کند، منجر به بزرگ شدن حباب قیمت‌ها شد که دلیل آن تصمیمات هیجانی و به دور از تحلیل‌های اقتصادی بود. از طرف دیگر وابستگی بازار مصرف به کالاهای خارجی سدی در برابر خودکفایی است و با هر بار نوسان در قیمت ارز زندگی و معیشت مردم دچار افول می‌شود.

پولدار شدن و افزایش سرمایه یک شبه رخ نخواهد داد و اگر افراد از ورود سرمایه به بازارهایی همچون خودرو، ارز و طلا موفق به افزایش پول شدند، این به معنی پولدار شدن نیست. کشورهای دیگر در دوران رکود از فرصت‌های دیگری همچون کسب و کارهای مبتنی برفناوری اطلاعات برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی استفاده می کنند، در واقع استارتاپ‌های بی شماری در دنیا وجود دارند که با تامین سرمایه خرد جمعی موفق به پیشرفت و افزایش ارزش شده‌اند. 

در ایران استارتاپ های بزرگی شکل گرفته و رشد کردند که امروز اعلام می کنند که ارزششان به بیش از یک میلیارد دلار است، اما آیا سرمایه‌گذاری در هر استارتاپی منجر به سود و ارزش می‌شود؟ باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها یک نوع سرمایه‌گذاری بلند مدت محسوب می‌شود. مدت بازگشت سرمایه به صورت استاندارد چیزی بین ۴ تا ۱۰ سال است. گرچه در ایران کسب و کارنوپایی که سرویس اینترنتی‌ می دهد ، به گفته مدیرانش ارزشش فقط در یک سال ۵۰ برابر شده است، اما این به آن معنا نیست که کار همه‌ی کسب و کارهای نوپا به موفقیت ختم می‌شود. استارتاپ‌ها به همان اندازه که قابلیت رشد و پیشرفت دارند، به همان اندازه هم احتمال شکستشان می‌رود.

حال وقتی در یک روز چیزی حدود ۳۰ هزار دستگاه خودرو پیش فروش می‌شود و مبلغ دریافتی شرکت خودروساز در همان روز چیزی حدود ۳۵ میلیون دلار است، یعنی جامعه تشنه سرمایه‌گذاری برای حفظ ارزش نقدینگی و سرمایه است. اگر این ۳۰ هزار نفر سرمایه ۳۵ میلیون دلاری‌شان را صرف سرمایه گذاری در استارتاپ‌های سطح بالا  می‌کردند می‌توانستند ۱۲۵ کسب و کار نوپای رو به رشد را حمایت کنند و این امر نه تنها به کارآفرینی کمک می‌کرد ، بلکه ارزش سرمایه آن ها را در چند سال به میزان قابل توجهی افزایش می‌داد.

تامین سرمایه خرد جمعی قانونی شد

شناخت کسب و کارهای نوپای آینده دار کار بسیار تخصصی است. این روزها مجموعه‌های شتاب دهنده زیادی در خصوص جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می‌کنند، اما حلقه مفقوده کارشناسان غربالگری، استعدادیابی و ارزش‌گذ‌اری در این شتاب ثابت دهنده‌ها، عدم تخصص و تجربه کافی‌ست. کسانی که چنین تشخیصی را می‌دهند، باید سابقه مشاوره در شرکت‌های بزرگ و همچنین سابقه کار در حوزه سرمایه‌گذاری بانکی داشته باشند. پس از انتخاب کسب و کار نوپای آینده‌دار، نوبت به انتخاب مدل‌های سرمایه‌گذاری در آن می‌رسد. تا کنون قوانین جذب یا تامین سرمایه خرد جمعی در ایران وجود نداشته و این قانون به تازگی تصویب و ابلاغ شده و در آینده ای نزدیک اجرایی خواهد شد. در این روش تامین سرمایه که توسط فرابورس تدوین شده  افراد حقیقی نیز می توانند به صورت انفردی در کسب و کارهای نوپا سرمایه‌گذاری کنند که این مدل سرمایه‌گذاری ۴ حالت دارد که فقط ۳ مدل آن در ایران قانونی شده است.

در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای سهام سرمایه‌گذاران به ازاء مبلغ سرمایه‌شان سهام دریافت می‌کنند. در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای پاداش، در ازای پرداخت مبلغ مشخص محصول یا خدمات کسب و کار را دریافت می‌کنند و اما روش سوم که در ایران قانونی نشده است جذب سرمایه به عنوان وام برای توسعه استارتاپ است و روش دیگر مدل تامین مالی خیریه (Donate) است که بدون بازگشت سود است، کاری که تا پیش از این برخی از استارتاپ‌های ایرانی جهت امور خیریه اجرا می‌کردند.

بنابراین کسب و کارهای نوپا تا وقتی پیشرفت می‌کنند که سرمایه‌گذاری و نفوذ تکنولوژی در آن‌ها در جریان باشد. جای استارتاپ هایی در زمینه هوش مصنوعی،  اینترنت اشیاء و بلاکچین در ایران خالیست. شاید به زودی این استارتاپ‌ها راه اندازی شوند، اما موضوع مهمتر، فرهنگ سازی تغییر الگوی ذهنی جامعه در حوزه سرمایه‌گذاریست. اگر جامعه به این باور برسد که فناوری اطلاعات و کسب و کارهای نوپای مبتنی بر فناوری، مولد صنایع دیگر و اقتصاد کشور هستند، بی‌شک از سرمایه‌گذاری در این کسب و کارها تردید نخواهند کرد.