به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج کرمانشاه، تئاتر هنر گفت‌وگو است، اما نه به مفهوم گفت‌وگوی صحنه‌ای میان بازیگران؛ بلکه گفت‌وگوی هنرمند با جامعه‌ای که در آن زیست می‌کند و این هنر اصیل همواره به‌عنوان یکی از پایه‌های فاخر و تفکر برانگیز شناخته‌شده است که البته در طول عمر چند هزارساله خود از گذشته تاکنون دستخوش تغییرات بسیاری شده و به طبع تئاتر کرمانشاه نیز از این تحولات بی‌نصیب نبوده است و نمونه بارز آن را می‌توان در رخداد میمون افتتاح " تئاتر شهر " در این شهر عنوان کرد.

اما چه شد که پس آن‌همه شور و شعف افتتاحیه خانه تئاتر شهر کرمانشاه امروز دستخوش تغییرات غیر تئاتری شده است را طی گفتگویی صمیمانه با هنرمندان فعال در عصر تئاتر کرمانشاه، مرتضی اسدی مرام، مسئول تئاتر خیابانی کرمانشاه به بحث و بررسی پرداخته‌ایم؛ وی متولد ۶۲ هرسین کرمانشاه و دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی فرهنگی، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر، و سرپرست گروه تئاتر نقال‌ها است که با حضور در بیش از ۴۰ جشنواره بین‌المللی، ملی و منطقه‌ای همچون جشنواره‌های بین‌المللی همچون تئاتر فجر، عروسکی تهران‌ مبارک، آیینی سنتی، تئاتر خیابانی مریوان، کودک و نوجوان همدان، دانشجویی، مقاومت، شانو دربندی خان و... جشنواره‌ای ملی فتح خرمشهر، صاحب دلان، رضوی، سوره، آیات، ارسباران، روبان قرمز، اقوام، کرد، تیرنگ، خرداد، خمسه، حضور، شهروند لاهیجان و ... کارنامه‌ای درخشان در حضور تئاتر کرمانشاه را از خود به‌جا گذاشته است."

چگونه به عرصه تئاتر قدم گذاشتید؟

پدرم بازیگر تئاتر بودند و به این واسطه از خردسالی با تئاتر آشنا و حضور مستمر داشتم و اولین حضورم درصحنه نمایش هم در سال 69 و در سن هفت‌سالگی در تئاتر پدرم بود و بعد از آن در مقطع دانش‌آموزی، دانشجویی و بعد هم به‌صورت حرفه‌ای کارم را تداوم بخشیدم.

تقریباً از کودکی تاکنون سه دهه تئاتر کرمانشاه را تجربه کرده‌اید، این هنر در مقایسه با پیشینه گذشته چه تغییراتی کرده است؟

خوب از این مهم نمی‌شود غافل شد که درگذشته به دلیل نبود و یا کمبود فضاهای رسانه‌ای، مجازی و طبعاً سرگرم‌کننده برای عموم جامعه، هنر تئاتر از توجه و استقبال بیشتری برخوردار بود، از طرفی اجرای تئاتر درگذشته متفاوت از شرایط کنونی بود چراکه گسترش گروه‌های تئاتری به شکل امروزی گسترش پیدا نکرده بود، ازاین‌رو گروه‌ها بزرگ‌تر و آثار مؤثرتری شکل می‌گرفت.

در کنار آن از این نکته مهم هم نباید غافل شد که بحث اقتصادی تئاتر که درگذشته جزء اولویت‌ها محسوب نمی‌شد و شاید اصلاً بلیت‌فروشی معنای خاصی برای گروه نداشت درحالی‌که امروز نگاه اقتصادمحور در این عرصه بسیار زیاد شده است کما اینکه خیلی از تئاترها که این روزها بر روی صحنه می‌رود، مثلاً فروش بلیتش تا 120 هزار تومان هم می‌رسد و نباید انتظار داشته باشیم در کرمانشاهی که آمارهای بیکاری و مشکلات اقتصادی آن متأسفانه زیاد است، علاقه‌مند به تئاتری که منبع درآمدی مطمئنی ندارد، بخواهد هزینه‌ای مضاعف را برای خرید بلیت هزینه کند در مسیر پویایی هنر تئاتر.

دید اجتماعی به هنر به‌خصوص تئاتر، موسیقی و بازیگری و ... درگذشته در شرایط مطلوبی نبود، به نظر شما آیا گذر زمان این روند را دستخوش تغییر کرده است؟

یک‌زمانی ما با این مهم روبرو بودیم که حتی در عرصه هنر رشته دانشگاهی هم نبود ولی الآن افزایش مراکز آموزشی عالی در عرصه هنر و اختصاصاً رشته خود من یعنی تئاتر، قطعاً بیانگر این تغییر نگرش مدنظر شما هست اما مسئله این است که هنوز هم در برخی از شهرستان‌ها، هنر تئاتر ازلحاظ اقتصادی آن‌قدر بارور نشده که بتوان به‌عنوان یک شغل به آن تکیه کرد، هرچند استثناهای موفقی هم در این زمینه‌داریم اما شاکله اصلی این است که باقی ماندن و رشد در این عرصه بسیار سخت است.

از طرفی باور اجتماعی به این هنر از یک‌سو و از آن مهم‌تر فرهنگ عمومی در بین برخی از مسئولین ما نیز بر این است که تئاتر یا هنرهای دیگر نمی‌تواند یک شغل باشد اما واقعیتی که امروز داریم می‌بینیم این است که به‌رغم تمام مشکلات و مسائل اقتصادی و معیشتی که ذکر کردم، گروه‌ها و جوانان موفقی هستند که دارند و به زعم من نه‌تنها تئاتر بلکه کار در هر فضای هنری به مثال یک زمین رقابتی است که هرچه بتوانی بیشتر از موقعیت‌ها استفاده کنی، موفق‌تر خواهی بود و جدای از آن، متأسفانه شرایط فرهنگی ما نیز امروزه به‌خوبی مهیا نیست و درواقع دولتمردان آن تسهیلات، سوبسیدها و موقعیت‌هایی را که باید برای هنر تئاتر فراهم سازند، از آن غافل‌اند و آن‌چنان این مشکلات هموار نمی‌شود.

مهیاسازی شرایطی که عنوان کردید راکمی بیشتر بازکنید

ببینید، در تمام دنیا تئاتر حمایت مالی دولتی را دارد و در کنار آن با نگاه ویژه به زیرساخت‌هایی همچون ساخت و تجهیز سالن‌های نمایش، تبلیغات و ... این هنر فاخر را زیر چتر حمایتی خود گرفته‌اند، کمپانی‌هایی هستند که به‌صورت پایه‌ای از مدارس آموزش تئاتر را آغاز کرده و در مراتب بالاتر با حمایت‌های مالی و ساخت سالن‌ها و تأمین هزینه‌های لازم، تئاتر را عملاً حمایت می‌کنند و از سوی دیگر با ایجاد فضای تئاتر آزاد دست هنرمندان خود را در خلق هنر بدون ممیزی باز می‌گذارند، درحالی‌که عملاً ایجاد فضای تئاتر آزاد در کشور ما در قالب یک شعار باقی‌مانده است چون ممیزی وجود دارد.

از طرفی نباید ذکر این مهم را هم فراموش کنیم که در کشور ما اصولاً به‌رغم شعارهایی که داده می‌شود، فرهنگ و رشد فرهنگی در اولویت نیست و اگر هم‌جایی از این واژه نام‌برده شود، به همراه اقتصاد، اجتماع، سیاست و .... است، پس نمی‌توانیم در این شرایط انتظار معجزه داشته باشیم و منتظر باشیم که فرهنگ عمومی خودبه‌خود ارتقا یابد.

در توضیح بیشتر چرخه رشد فرهنگی جامعه حاصل حرکت دوار روبه رشد از آموزش‌های نهادینه، فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و سالن‌های اختصاصی، تبلیغات، اشاعه هنر و یا فرهنگ خاص و درنهایت آشنایی عموم جامعه باهدف مورد نظر توسط نظام حاکم است که متأسفانه این روند در کشور ما به دلیل شعاری بودن مفهوم فرهنگ حتی در بین مسئولین فرهنگی، امروزه به‌صورت عقیم و لنگان حرکت می‌کند و نتیجه این می‌شود که رشد هنر و فرهنگی ما در سطح جامعه برخلاف پیشینه قوی، رشد چندانی نداشته است.

تا چه حد به شایعاتی که در فضای تئاتر امروز به لحاظ عدم سلامت اخلاقی وجود دارد، موافق هستید؟

من این را نمی‌پذیرم، چراکه اگر سرانگشتی نگاهی به فضای تئاتری امروز کرمانشاه داشته باشید، روزانه چند صد جوان دختر و پسر در کنار هم در حال اجرا و آموزش این هنر اصیل در یک فضای سالم و مفرح هستند و ادارات و ارگان‌های نظارتی و فرهنگی نیز بر آن نظارت مستمر دارند.

به نظرم حضور یک جوان در چنین فضاهای هنری بسیار سالم‌تر از خارج از آن است و من اینجا از شما سؤال می‌کنم که جوان کرمانشاهی ما در چنین شرایطی چه فضایی را می‌تواند جز هنر و ورزش برای اوقات فراغت خود انتخاب کند که عاری یا دسته کم با حداقل آسیب‌های موجود اجتماع همچون اعتیاد همراه باشد.

ما امروز در شهری زندگی می‌کنیم که به دلایل مختلف فضای گفتگو و تعامل کم‌رنگ است و چه فضایی بهتر از هنر تئاتر که زمینه رشد، تعالی، رشد فرهنگی، تعامل، گفتگو، اجتماعی و... را می‌تواند فراهم سازد، اما از این مهم هم نباید غافل شویم که در هر فضایی افرادی هستند که مسیر اصلی را گم‌کرده و یا اصلاً خودشان آدم‌های اشتباهی هستند و به عرصه‌هایی مثل تئاتر واردشده‌اند، به‌طورکلی این فضایی که ما در آن زندگی می‌کنیم برخلاف نگاه ذره بینانه برخی، از پتانسیل‌های بالای تعالی اخلاقی برخوردار است.

به‌عنوان کسی که به قولی از کودکی صحنه تئاتر و سختی‌های آن را درک کرده، اجازه می‌دهید فرزندتان هم این مسیر را انتخاب و ادامه دهد؟

اول‌ازهمه باید بگویم کار کردن در کشور ما خیلی سخت است ولی شیرینی‌های خیلی زیادی هم دارد و همان کاری که پدرم برای من انجام داد و در انتخاب مسیر زندگی‌ام آزاد بودم، بله به فرزندم هم نه‌تنها در مسیر تئاتر بلکه در هر راهی که خودش انتخاب کند آزاد گذاشته و فقط می‌خواهم تمام تلاشش را در راهش ادامه دهد.

حال تئاتر شهر کرمانشاه این روزها چطور است؟

چند سال پیش یک فضایی در تالار انتظار کرمانشاه فراهم شد به نام "تئاتر شهر" که در ابتدای کار به معنی ایجاد پاتوق و فضای اختصاصی برای هنرمندان تئاتر کرمانشاه قلمداد می‌شد و البته اتفاق خیلی خوشایندی بود اما بعد از مدتی باکم لطفی‌ها و بی‌عدالتی‌هایی، سال‌ها از انجمن نمایش و مجموعه هنرمندان تئاتر کرمانشاه گرفته شد و به بخش‌های خصوصی واگذار شد، یک‌زمانی اداره کل ارشاد در درآمدهای تئاتر شهر دخل و تصرف می‌کرد و بعد این مجموعه را به‌صورت اجاره به افراد و مؤسسات غیر تئاتری اجاره دادند و عملاً این فضا برای بچه‌های تئاتر هیچ سودی که نداشت بلکه متضرر هم شدند و آن مجموعه به‌شدت مستهلک شد.

امسال بعد طی آمد و رفتن‌های زیاد، شکایت و بحث‌ها، بالاخره خانه هنرمندان تئاتر کرمانشاه (تئاتر شهر) به انجمن نمایش استان اجاره داده شد و در قبال آن سالانه انجمن باید 140 میلیون تومان اجاره‌بها به خزانه اداره ارشاد پرداخت کند، این بزرگ‌ترین ظلم به جامعه تئاتر استان بود چون ما هرچقدر هم تلاش کنیم، مگر در سال چقدر درآمد از اجرای نمایش‌ها کسب می‌کنیم که اجاره‌بهایی به این سنگینی را پرداخت کنیم.

برای تأمین این اجاره‌بهای سنگین انجمن چه منبع درآمدی دارد؟

با کرایه دادن سالن برای اجرای کنسرت‌ها، همایش و .... سعی می‌کنیم بخش اعظمی از این هزینه را تأمین کنیم که البته این برنامه‌ها هم هیچ ربطی به رشد و توسعه تئاتر استان ندارد و متأسفانه مجموعه تئاتر تمام‌وقتش را صرف حواشی می‌کند که خانه‌اش را از دستش به خاطر عدم پرداخت به‌موقع اجاره نگیرند، اجاره‌بها تنها رقم رند نگهداری تئاتر شهر کرمانشاه است و هزینه خدمه، کارمندان، پرداخت حامل‌های انرژی و ... نیز بر عهده خود انجمن هنرمندان کرمانشاه بوده که مجموعاً سالانه 200 میلیون تومان برای ما هزینه‌بر می‌دارد و فکر می‌کنم با این نوع حمایت دولتی از تئاتر کرمانشاه کمر خمیده و نحیفش را شکستند.

درواقع خانه‌ای که اسم تئاتر شهر کرمانشاه را خود یدک می‌کشد و باید یک منبع درآمدی برای پویا کردن اقتصاد این هنر در کرمانشاه باشد، با این اجاره سنگین فقط یک‌بار است بر روی دوش انجمن.

به خاطر دارم در دو سال اولی که "تئاتر شهر" در اختیار انجمن هنرمندان کرمانشاه بود، این هنر خیلی سرزنده شده بود با اجرای جشنواره‌ها، برنامه‌ها، هنرهای نمایشی و ...مخاطبان زیادی را هم جمع کرده بود و حتی پنل پیامکی که آن زمان ایجادشده بود، بالای 5 هزار نفر عضو داشت اما امروز از آن‌همه شور و اشتیاق فقط تلاش برای پرداخت اجاره به هر قیمتی باقی‌مانده است.

آینده هنر تئاتر کرمانشاه را با این اتفاقات چگونه می‌بینید؟

روزبه‌روز جوان‌های مستعد و بیشتری به بدنه تئاتر کرمانشاه در حال وصل شدن هستند و پیشکسوتان هم در حال همراهی برای رشد و تعالی این پتانسیل‌های باسواد و فرهیخته است و به‌طورکلی جریان ایجاد سرمایه‌های انسانی قوی در عرصه تئاتر کرمانشاه در حال شکل‌گیری است که با حمایت‌های واقعی این سرمایه‌ها بسیار مثمر ثمر خواهند بود، در غیر این صورت این پویایی روبه‌زوال حرکت خواهد کرد.

کلام آخر

امیدوارم مدیران فرهنگی کرمانشاه کمی دغدغه مندتر به مقوله هنر که تئاتر نیز در آن قرار می‌گیرد، نگاه کنند و باخبرهای خوبی که این روزها در بخش رشد آکادمیک رشته‌های هنر در سطح استان در دانشگاه‌های مختلف به گوش می‌رسد و حاصل آن قطعاً تربیت تعداد قابل‌توجهی هنرمند تحصیل‌کرده برای کرمانشاه خواهد بود، بتوانیم به نفع رشد و تعالی این خطه تمدن پرور استفاده کنیم.

شیما فتحی